Quan niệm thiếu chính xác
Ngày 21/3, được sự phê duyệt của Cục Đăng kiểm Việt Nam, Toyota Việt Nam đã tiến hành triệu hồi hơn 20.000 mẫu xe để khắc phục các vấn đề liên quan đến túi khí. Trong số xe nói trên, 16.964 xe Corolla lắp ráp trong nước (trong giai đoạn từ 4/1/2010 đến 29/12/2012) được thay thế cụm kích nổ túi khí phía ghế hành khách trước, vốn là hệ quả từ bê bối túi khí do hãng phụ tùng Takata gây ra.
Tuy nhiên, việc có 3.526 xe thuộc cả hai thương hiệu Toyota (Corolla, Hilux, Prius) và Lexus (chủ yếu là NX và RX) sẽ được thay thế cảm biến túi khí, nhằm đảm bảo khả năng vận hành lại là thông tin gây nhiều chú ý từ phía người tiêu dùng. Lý do là bởi đây là lần đầu tiên một hãng tiến hành triệu hồi xe (dù số lượng nhỏ) tại Việt Nam do khiếm khuyết trong quá trình sản xuất, khiến túi khí hoạt động không chính xác.
Trước động thái mới này, nhiều người dùng trên các mạng xã hội lớn tỏ ra hoan hỉ, vì lâu nay việc xe va chạm nhưng túi khí không nổ đã trở thành một "vấn nạn" khiến nhiều người lo ngại. Tuy nhiên, những bình luận và nhận xét từ phía cộng đồng cho thấy một thực tế khác còn đáng ngại hơn, khi nhiều người dường như tự tin một cách thái quá, rằng khi có tai nạn xảy ra, túi khí sẽ nổ và cứu họ khỏi mọi loại chấn thương.
Đây là quan niệm hoàn toàn sai lầm, bởi nhóm này thực tế đã ngộ nhận vai trò của túi khí, vốn chỉ là công cụ hỗ trợ chứ không hề chịu trách nhiệm chính giúp tai qua nạn khỏi trong các tình huống rủi ro.
Vì sao túi khí không phải "bảo bối" toàn năng?
Tương tự như mọi vật thể khác, những vụ va chạm ô tô đều tuân thủ đúng các định luật về vật lý - và chủ yếu là các quy luật về chuyển động. Cụ thể, mọi thứ có trọng lượng và gia tốc đều có động lượng. Xe càng nặng, đi càng nhanh, động lượng càng lớn. Khi bị dừng bất chợt (va chạm), toàn bộ năng lượng này sẽ phải truyền tải đi đâu đó. Chính vì thế, kể cả khi những chiếc xe hiện đại được thiết kế với những khu vực sẵn sàng bẹp dúm thay cho chủ nhân thì năng lượng trên vẫn tiềm ẩn nguy cơ gây hại tới bất kì ai có mặt bên trong khoang lái.
Không chỉ bản thân chiếc xe có gia tốc, mà ngay những người ngồi bên trong khoang lái khi xe di chuyển cùng cũng có động lượng của riêng mình. Khi chiếc xe bất ngờ dừng lại, họ sẽ vẫn chuyển động - tuân theo đúng những khái niệm cơ bản nhất của vật lý (định luật thứ nhất của Newton).
Vì thế, để giải quyết những rủi ro do gia tốc gây ra (ví dụ như người lái đập mặt vào vô lăng hay hành khách ngã nhào về phía trước khi xe bất ngờ dừng lại), các kĩ sư từ rất lâu trước đây đã đưa ra giải pháp an toàn đầu tiên, thiết yếu nhất: Dây đai an toàn.
Cũng cần phải nói rằng dù có tính hiệu quả rất cao, nhưng dây an toàn chỉ hãm tốc cho phần thân giữa cơ thể người. Trong khi đó, phần đầu (thường nặng từ 3-6 kg) và chân tay lại văng tự do, dễ va vào các vật cứng bên trong xe như vô lăng, táp lô hay thậm chí là kính lái trong trường hợp có va chạm xảy ra. Đây cũng chính là lý do để một công cụ thứ hai được bổ sung thêm sau đó: Túi khí.
Túi khí ô tô chỉ là công cụ mang tính bổ trợ
Vai trò bổ trợ của túi khí chính là điều nhiều người dùng hiện nay thường bị nhầm lẫn - kể cả với những tay lái giàu kinh nghiệm. Thông thường, khái niệm “túi khí” nên được biết một cách chuẩn xác - như kí hiệu có trên mọi xe - là “hệ thống kiềm chế bổ sung” (SRS: Supplementary Restraint System). Từ “bổ sung” cũng cho thấy về bản chất túi khí được thiết kế như một công cụ hỗ trợ cho dây đai trong nhiệm vụ bảo vệ bạn thay vì đóng vai trò thay thế cho công cụ an toàn hàng đầu tối quan trọng này.
Nói cách khác, việc ỷ lại túi khí là đủ an toàn để rồi chủ quan không cần đeo dây bảo hiểm thực sự là điều hết sức nguy hiểm và có phần… ngớ ngẩn, mà bất cứ người cầm lái nào cũng nên tránh.
Với các tác động lực như những cú đâm từ hông hay từ phía sau (tương tự khi bạn lùi xe trúng thứ gì đó), xe lật úp, xe rơi tự do... đều sẽ khiến túi khí trở nên hoàn toàn vô dụng. Với những xe có các túi khí rèm cửa hay túi khí hông, việc triệt tiêu lực cũng chỉ có tác dụng với lượt đầu của lực tác động mà thôi. Trong những tình huống này, chỉ có dây đai an toàn giữ chặt cơ thể vào ghế lái mới có thể cứu mạng bạn.
Từ năm 1999, Cơ quan an toàn giao thông đường bộ Mỹ (NHTSA) đã chỉ ra rằng, túi khí khi nổ có thể gây thương tích không thua gì chính va chạm dẫn đến điều đó - đặc biệt là nếu người lái chỉ cách 5-8cm từ vị trí nổ (trong khi khoảng cách an toàn tối thiểu phải trên 25cm). Khi đó, quán tính sẽ đẩy người lái thẳng về phía túi khí, đồng nghĩa với việc nếu không có dây bảo hiểm giữ lại, túi khí thường sẽ khiến hành khách bị thương tích trầm trọng hơn do cộng hưởng lực.
Cũng cần phải nói rằng, những bức ảnh túi khí không nổ mà người dùng nhìn thấy trên mạng Internet cũng cần phải được hiểu đúng. Ít ai biết rằng túi khí luôn được thiết lập để chỉ nổ khi xe đang di chuyển. Trong khi đó, đôi khi bạn có thể bị xe khác đâm ở tốc độ cao kể cả khi di chuyển rất chậm trong phố đông, đang chuyển làn (thậm chí chưa tới 10km/giờ) hay đang đứng yên (chờ đèn đỏ, đỗ vỉa hè...).
Trong những trường hợp này, lực tác động tới người bên trong khoang lái vẫn rất lớn nhưng túi khí sẽ không giúp được gì. Như thế, không khó để chúng ta nhận ra rằng trong mọi tình huống, dây đai bảo hiểm mới chính là trang bị an toàn chính yếu - đóng vai trò chủ đạo trong việc bảo đảm cho con người tránh khỏi những chấn thương trong tai nạn ô tô.
Túi khí nổ không có dây bảo hiểm là thảm họa
Đây là điều đã được nhiều nghiên cứu chỉ ra. Việc túi khí phát nổ cũng tiềm ẩn rất nhiều rủi ro. Với tốc độ bung ra lên tới 55 ms hoặc hơn, nếu người cầm lái ngồi sai vị trí chuẩn như cách 25 cm và phải đủ độ cao (thường là tương đồng với khi đeo dây an toàn), nó sẽ không khác gì một quả đạn đại bác và gây thương tích không nhỏ. Vì vậy, mỗi chiếc xe hơi sẽ được trang bị hàng loạt cảm biến và máy tính, để xác định chính xác thời điểm kích nổ túi khí sao cho an toàn nhất.
Thực tế, chỉ cần tìm kiếm cụm từ "airbag injury" (chấn thương do túi khí) trên Google, bạn sẽ thấy hàng triệu hình ảnh về những hậu quả mà túi khí gây ra cho người ngồi trong xe - phần lớn đều trong tình huống thiếu dây bảo hiểm. Những nghiên cứu do Tiến sĩ William F. Donaldson của trường đại học Pittsburgh (Mỹ) tiến hành dựa trên cơ sở dữ liệu chấn thương của bang Pennsylvania gồm 12.700 trường hợp tổn thương cột sống do tai nạn ô tô (8.500 người cầm lái và 4.200 hành khách). Trong số này cũng có 5.500 người bị gãy xương sống.
Kết quả cho thấy nguy cơ gãy xương sống đối với người cầm lái trong các tai nạn nếu túi khí nổ mà không có dây bảo hiểm cao hơn tới 70% so với việc tài xế thắt dây an toàn đầy đủ. Mức này thậm chí còn cao hơn 32% so với trường hợp không có cả túi khí lẫn dây bảo hiểm. Đối với hành khách khác, mức độ rủi ro của việc gãy xương sống và chấn thương tủy sống nếu túi khí nổ mà không có dây bảo hiểm cao gấp bảy lần so với trường hợp có đeo dây đầy đủ.
Số liệu từ các bệnh viện được khảo sát trong nghiên cứu cũng cho thấy, nạn nhân va chạm ô tô chỉ "trông cậy" vào túi khí cũng chịu nhiều chấn thương hơn, thường phải nằm trong khu vực chăm sóc tích cực lâu hơn với tổng thời gian nằm viện cũng kéo dài hơn rất nhiều.
Ngoài ra, số người nhận hậu quả gãy cột sống là 54% trong tổng số các tài xế "quên" cài dây bảo hiểm mà túi khí vẫn nổ. Con số này với những người có đầy đủ cả túi khí và dây bảo hiểm là 42%. Với nam giới, tỉ lệ bị chấn thương do túi khí nổ khi không đeo dây bảo hiểm cao gấp đôi so với nữ giới.
Như vậy, rõ ràng túi khí - thứ công cụ hỗ trợ cho dây an toàn - không thể bị ngộ nhận thành "bảo bối" như nhiều người lầm tưởng. Nếu không được dây bảo hiểm giữ đúng vị trí khi va chạm xảy ra, túi khí bản thân nó sẽ là yếu tố gây chấn thương lớn hơn nhiều người hình dung.
Cũng chính vì điều này, các nhà sản xuất thường phải lập trình các tính toán của máy tính trên xe rất kĩ để quyết định xem tình huống nào thì túi khí nên nổ để đạt hiệu quả tối ưu và giảm thiểu rủi ro cho con người. Nói cách khác, dĩ nhiên việc những đợt triệu hồi để đảm bảo túi khí hoạt động đúng chức năng là điều hết sức cần thiết, bản thân mỗi người cầm lái cũng cần phải hiểu đúng về túi khí để tránh "thần tượng hóa" một cách quá mức công cụ hỗ trợ này.
Với bất kì ai đã từng "may mắn" trải nghiệm một vụ nổ túi khí, cảm giác "trời giáng" thẳng vào mặt, tai ù đặc kết hợp cùng sự choáng váng, bầu không khí ngẹt thở tràn ngập mùi thuốc nổ khét lẹt hẳn sẽ khiến bạn chẳng còn muốn rơi vào tình trạng bị túi khí nổ như vậy thêm một lần nào nữa.
