Từ ngày 1-1-2026, Luật Việc làm sửa đổi (được Quốc hội khóa XV thông qua ngày 16-6-2025) sẽ có hiệu lực. Theo đó có nhiều điều chỉnh quan trọng về chế độ Bảo hiểm thất nghiệp (BHTN). Phóng viên Báo Người Lao Động đã trao đổi cùng bà Nguyễn Văn Hạnh Thục - Giám đốc Trung tâm Dịch vụ Việc làm TP HCM, về những thay đổi này.

Phóng viên: Xin bà cho biết, Luật Việc làm sửa đổi có những thay đổi gì dành cho người lao động (NLĐ) khi tham gia BHTN?

- Bà Nguyễn Văn Hạnh Thục: Điểm mới của Luật Việc làm sửa đổi là mở rộng phạm vi đối tượng tham gia BHTN. Luật hiện hành quy định đối tượng tham gia BHTN với NLĐ làm việc theo hợp đồng lao động (HĐLĐ) không xác định thời hạn, xác định thời hạn hoặc hợp đồng (HĐ) theo mùa vụ/công việc nhất định có thời hạn từ đủ 3 tháng đến dưới 12 tháng. Những trường hợp ngắn hạn dưới 3 tháng không phải đóng BHTN. Trong khi đó, Luật Việc làm sửa đổi mở rộng thêm nhiều nhóm lao động (LĐ) trước đây chưa thuộc đối tượng tham gia BHTN. Cụ thể, các đối tượng mới được bổ sung là: người làm việc theo HĐLĐ xác định thời hạn từ đủ 1 tháng trở lên; LĐ có HĐ không xác định thời hạn (hoặc loại HĐ khác) làm việc không trọn thời gian, có tiền lương trong tháng bằng hoặc cao hơn tiền lương làm căn cứ đóng BHXH bắt buộc thấp nhất theo quy định của Luật BHXH. Ngoài ra luật còn mở rộng thêm đối tượng là người quản lý doanh nghiệp (DN), kiểm soát viên, người đại diện phần vốn của DN theo quy định của pháp luật; thành viên Hội đồng quản trị, Tổng Giám đốc, Giám đốc, thành viên Ban Kiểm soát hoặc kiểm soát viên và các chức danh quản lý khác được bầu của HTX, liên hiệp HTX theo quy định của Luật HTX có hưởng tiền lương.

Ngoài ra, luật mới quy định tham gia BHTN cả những trường hợp làm việc có trả lương theo hình thức khác (theo thỏa thuận bằng tên gọi khác) nhưng có sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên. Như vậy, nếu hình thức HĐLĐ không truyền thống nhưng có nội dung thể hiện về việc làm có trả công, tiền lương, NLĐ đó sẽ được thuộc đối tượng tham gia BHTN. Ngoài các nhóm nêu trên, Luật giao Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định mở rộng thêm đối tượng BHTN khác trên cơ sở đề xuất của Chính phủ, nhằm từng bước đạt mục tiêu khoảng 45% lực lượng LĐ tham gia BHTN vào năm 2030.

So với quy định cũ, luật mới đã rút ngắn thời gian HĐ thấp nhất cần tham gia xuống còn 1 tháng và mở rộng về nhóm công việc trả lương khác. Điều này có nghĩa là một số lượng lớn LĐ hợp đồng ngắn hạn hay làm việc không theo LĐ chính thức sẽ thuộc đối tượng tham gia BHTN từ năm 2026, tăng đáng kể quy mô người tham gia so với trước đây.

Về mức đóng BHTN dành cho NLĐ có thay đổi gì so với mức đóng hiện tại hay không?

- Nếu như Luật Việc làm hiện hành quy định: NLĐ đóng bằng 1% tiền lương tháng; người sử dụng lao động (NSDLĐ) đóng bằng 1% quỹ tiền lương của người tham gia thì luật mới tiếp tục quy định NLĐ và NSDLĐ cùng đóng 1% lương tháng (trong giới hạn nhất định) vào quỹ BHTN. Tuy nhiên, thay vì quy định cứng 1%, luật mới quy định mức đóng tối đa bằng 1% mức lương hoặc quỹ tiền lương tháng đóng BHTN, để Chính phủ điều chỉnh linh hoạt tùy tình hình thực tế.

Như vậy, luật mới giữ nguyên tỉ lệ 1% đối với cả 2 phía nhưng cho phép thay đổi trong khung "tối đa 1%" này. Đồng thời, luật mới bổ sung cơ chế khuyến khích: Trong các trường hợp khủng hoảng, suy thoái kinh tế, thiên tai, dịch bệnh nguy hiểm hay kết dư quỹ lớn, Chính phủ được giao quyền giảm mức đóng hoặc hỗ trợ tiền cho NLĐ để kịp thời hỗ trợ thị trường lao động.

Về nguồn hình thành quỹ, luật mới vẫn duy trì cơ chế hiện hành. Quỹ BHTN gồm: kinh phí đóng của NLĐ, NSDLĐ và ngân sách Nhà nước hỗ trợ (tối đa 1% theo quy định hiện hành). Ngoài ra, quỹ được bổ sung từ tiền sinh lời đầu tư của quỹ và các khoản thu hợp pháp khác theo quy định của pháp luật. Như vậy, thành phần đóng góp cơ bản không đổi, chỉ khác ở chỗ luật mới cho phép điều chỉnh linh hoạt tỉ lệ đóng thay vì "cứng" 1%.

Theo quy định mới, căn cứ đóng BHTN dành cho NLĐ có thay đổi không, thưa bà?

- Luật Việc làm sửa đổi cũng quy định căn cứ đóng BHTN là tiền lương tháng thực trả (được xác định theo quy định của Luật BHXH). Theo đó, NLĐ thuộc đối tượng thực hiện "chế độ tiền lương do Nhà nước quy định" (cán bộ, công chức, viên chức) thì tiền lương đóng BHTN là tiền lương tháng theo chức vụ, chức danh, ngạch, bậc lương và các khoản phụ cấp đặc thù được tính trên mức lương cơ sở. Đối với LĐ thuộc đối tượng thực hiện "chế độ tiền lương do NSDLĐ quyết định" (đóng góp theo HĐLĐ thông thường) thì tiền lương đóng BHTN là tiền lương tháng gồm mức lương theo HĐ (thang bảng lương của DN) và các phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác được thỏa thuận trả thường xuyên, ổn định trong kỳ trả lương (phụ cấp chức vụ, tiền thưởng, phụ cấp lưu trữ). Như vậy, tiền lương tính đóng BHTN giữa khu vực công và tư cơ bản không đổi: khu vực công căn cứ theo hệ thống lương của Nhà nước, khu vực tư theo thỏa thuận và các phụ cấp liên quan.