Những quy định mới này sẽ giúp cơ quan chức năng răn đe nghiêm khắc hơn bằng xử lý hình sự các đối tượng vi phạm.

Đối tượng làm hàng giả tìm kẽ hở pháp lý

Tình trạng vi phạm an toàn vệ sinh thực phẩm nói chung đã trở thành một vấn nạn gây nhức nhối xã hội. Người tiêu dùng luôn trong tâm thế e ngại khi mua một loại thực phẩm nào đó ngoài chợ hay các cửa hàng nhỏ lẻ, bởi lẽ, rất khó có câu trả lời chắc chắn rằng “thực phẩm này có “sạch” hay không? Có dính hóa chất độc hại hay không?” và có an toàn cho sức khỏe khi sử dụng? Nỗi lo lắng tăng lên khi thời gian gần đây, nhiều cơ quan báo chí đề cập nhiều vụ sản xuất, buôn bán hàng giả là các loại thực phẩm như rượu, bia, nước giải khát, bánh, kẹo, nước chấm… và phụ gia thực phẩm giả như bột ngọt,… Các sản phẩm giả này luôn tiềm ẩn những nguy cơ khôn lường đến sức khỏe do thường được làm giả từ nguyên liệu không rõ nguồn gốc, xuất xứ, chất lượng, những chất cấm sử dụng và sản xuất lén lút không bảo đảm vệ sinh.

Câu hỏi mà nhiều người tiêu dùng băn khoăn là tại sao các đối tượng làm hàng giả lại có thể hoành hành như vậy?

Thực ra, Bộ Luật Hình sự 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) đã có những quy định xử phạt các tội phạm trật tự có liên quan đến an toàn thực phẩm như tội sản xuất, buôn bán hàng giả và lương thực - thực phẩm, thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh. Tuy nhiên, thực tế quá trình xử lý vi phạm hiện nay thường chỉ dừng ở mức độ xử phạt hành chính, khó có thể xử lý hình sự. Ví dụ, theo quy định tại điều 244 Bộ Luật Hình sự này thì chỉ khi nào người tiêu dùng do sử dụng thực phẩm không bảo đảm vệ sinh,… mà bị chết hoặc bị thiệt hại nghiêm trọng về sức khỏe thì những người chế biến, cung cấp hoặc bán thực phẩm mới bị xử lý hình sự và do quy định không cụ thể nên để xử lý được thì cần phải chứng minh được họ đã biết rõ thực phẩm đó là không bảo đảm tiêu chuẩn an toàn vệ sinh. Hay trường hợp sản xuất, kinh doanh phụ gia thực phẩm giả phổ biến như bột ngọt mặc dù có những vụ sản xuất, buôn bán hàng giả bột ngọt lớn nhưng vẫn khó xử lý hình sự vì theo điều 157 Bộ Luật Hình sự hiện hành thì chỉ có quy định xử lý vi phạm đối với các đối tượng sản xuất, kinh doanh hàng giả là lương thực - thực phẩm và thuốc, còn phụ gia thực phẩm như chất tạo màu, mùi hương, điều vị, tạo vị thì chưa được quy định.

Như vậy rõ ràng người làm hàng giả lợi dụng kẽ hở luật pháp để bảo vệ cho hành vi vi phạm của mình. Tính răn đe chưa thực sự mạnh và các vụ vi phạm vẫn không ngừng diễn ra ngày càng tinh vi và phức tạp hơn.

Từ ngày 1-7-2016, tội danh buôn bán hàng giả là phụ gia thực phẩm có thể bị phạt mức án tù chung thân

Tại kỳ họp thứ 10 vừa qua của Quốc hội khóa XIII, các đại biểu Quốc hội đã thông qua Bộ Luật Hình sự (sửa đổi) với tỉ lệ tán thành hơn 84%, bộ luật này có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2016. Theo đó, rất nhiều điều luật đã được chỉnh sửa, bổ sung chặt chẽ hơn và cụ thể hóa các hành vi vi phạm để không bỏ lọt tội phạm. Trong số đó, điều 193 đã quy định một cách rất chi tiết và khung hình phạt tăng nặng hơn đối với tội danh sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực - thực phẩm và phụ gia thực phẩm.

Đặc biệt, điều luật này đã bổ sung quy định xử lý hình sự các đối tượng sản xuất, buôn bán hàng giả là phụ gia thực phẩm, một tội danh mà trước đây thường chỉ bị xử phạt hành chính. Cụ thể, bất kỳ tội sản xuất, buôn bán hàng giả là phụ gia thực phẩm theo danh mục do Bộ Y tế quy định như các chất tạo hương,… hoặc tạo vị (điều vị) như bột ngọt (mì chính),… thì đều bị phạt tù từ 2 năm đến 5 năm; hơn nữa, tùy theo từng trường hợp vi phạm cụ thể, khung hình phạt có thể tăng nặng lên từ 5-10 năm, 10-15 năm, 15-20 năm và cao nhất là mức án tù chung thân.
Không những vậy, Bộ Luật Hình sự mới tại điều 76 còn quy định về trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại khi vi phạm, trong đó pháp nhân phải chịu trách nhiệm hình sự nếu vi phạm điều 193 về sản xuất, buôn bán hàng giả là phụ gia thực phẩm thì mức xử phạt thấp nhất là 1 tỉ đồng và cao nhất đến 18 tỉ đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 6 tháng đến 3 năm.

Có thể thấy rằng, trước khi có điều luật này, việc kinh doanh phụ gia thực phẩm giả xuất hiện khá nhiều trên thị trường. Ví dụ điển hình là trường hợp bột ngọt, các đối tượng làm hàng giả dùng bột ngọt nhập lậu, không rõ nguồn gốc, xuất xứ, chất lượng và in giả bao bì để đóng gói gây quan ngại cho người tiêu dùng. Mặc dù các cơ quan chức năng đã tìm bắt rất nhiều vụ sản xuất, buôn bán bột ngọt giả lớn nhưng thường chỉ được xử phạt hành chính nên chưa thực sự răn đe nghiêm khắc và việc kinh doanh bột ngọt giả do đó vẫn tiếp diễn xảy ra nơi này hay nơi khác.

Với khung hình phạt mới này, các cơ quan chức năng có cơ sở chế tài xử lý hình sự các đối tượng sản xuất, buôn bán phụ gia thực phẩm giả, ngăn chặn những nguy cơ hiểm họa đến sức khỏe cho người dân và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng như giúp những nhà sản xuất, kinh doanh chân chính bảo vệ được thương hiệu của mình.

Luật sư Đặng Văn Sơn  (Đoàn Luật sư TP Hà Nội)