Tình trạng người lao động (NLĐ) rút bảo hiểm xã hội (BHXH) 1 lần đang gióng lên hồi chuông cảnh báo về nguy cơ suy giảm an sinh xã hội bền vững. Dù giải quyết được nhu cầu tài chính cấp bách nhưng lựa chọn này lại đẩy NLĐ vào tương lai bấp bênh khi tuổi già ập đến.
Lợi bất cập hại
Việc rút BHXH 1 lần là vấn đề nóng trong đời sống NLĐ, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế khó khăn, việc làm bấp bênh. Giai đoạn 2016-2022 ghi nhận gần 5 triệu lượt người rút BHXH 1 lần, phần lớn (77,5%) là lao động trẻ từ 20-40 tuổi. Điều này phản ánh xu hướng ưu tiên giải quyết nhu cầu tài chính ngắn hạn hơn là tích lũy cho tương lai lâu dài, xuất phát từ áp lực cuộc sống, nỗi lo mất việc và cả những băn khoăn về chính sách, sự bền vững của quỹ BHXH.
Tuy nhiên, tín hiệu tích cực đã xuất hiện khi số người rút BHXH 1 lần trong quý I/2025 giảm 26,17% so với cùng kỳ năm 2024. Sự thay đổi này diễn ra sau khi Luật BHXH (sửa đổi) 2024 được thông qua, với điểm nhấn là giảm số năm đóng tối thiểu để hưởng lương hưu xuống còn 15 năm (áp dụng từ 1-7-2025), tạo thêm niềm tin cho NLĐ gắn bó với hệ thống.
Dù giải quyết được khó khăn trước mắt, việc nhận BHXH 1 lần mang lại những thiệt hại tài chính rõ ràng và lâu dài. Số tiền NLĐ nhận được thấp hơn đáng kể so với tổng số tiền đã đóng. Cụ thể, mỗi năm đóng trước 2014 chỉ nhận 1,5 tháng lương, từ 2014 là 2 tháng, trong khi tổng mức đóng hằng năm là 2,64 tháng lương. Như vậy, NLĐ mất đi ít nhất 0,64-1,14 tháng lương cho mỗi năm đóng góp.
So với tổng quyền lợi khi hưởng lương hưu, khoản tiền nhận một lần càng trở nên nhỏ bé. Thiệt hại lớn nhất là mất đi lương hưu hàng tháng - nguồn thu nhập ổn định, bảo đảm cuộc sống khi về già. NLĐ còn mất quyền được cấp thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) miễn phí trọn đời, một "tấm lá chắn" quan trọng khi tuổi già sức yếu. Quyền lợi về chế độ tử tuất cũng không còn. Thêm vào đó, thời gian đóng BHXH đã rút sẽ bị xóa bỏ, gây khó khăn cho việc tích lũy lại đủ năm hưởng lương hưu nếu sau này tham gia lại.
Khảo sát cũng cho thấy tiền rút BHXH chủ yếu dùng để chi tiêu (42,4%) và trả nợ (44,7%), cho thấy đây thường là giải pháp tình thế do khó khăn, việc làm không ổn định, chứ không phải lựa chọn mong muốn.
Các chuyên gia cảnh báo rủi ro khi nhận BHXH 1 lần: khó quản lý chi tiêu khoản tiền lớn, nguy cơ tiêu hết sớm và trắng tay khi về già, nhất là khi chi phí y tế tăng cao. Giá trị thực của khoản tiền này thường thấp hơn nhiều so với tổng giá trị lương hưu lẽ ra được hưởng. Việc cho phép rút BHXH 1 lần dễ dàng có thể làm suy yếu chức năng cốt lõi của hệ thống là bảo đảm an ninh thu nhập bền vững cho người già.
Bảo lưu BHXH là giữ “tấm vé” tuổi già độc lập, an tâm
Tấm lá chắn an sinh vững chắc
Hoàn toàn trái ngược với những rủi ro và thiệt thòi khi nhận BHXH 1 lần, bảo lưu thời gian đóng bảo đảm tuổi già an yên, tự chủ tài chính. Lợi ích hàng đầu là lương hưu ổn định trọn đời, được điều chỉnh theo lạm phát. Người hưởng còn được cấp thẻ BHYT miễn phí, chi trả tới 95% chi phí y tế - "tấm lá chắn" sức khỏe vô giá của tuổi già.
Chế độ tử tuất nhân văn, trợ cấp mai táng 10 tháng lương cơ sở, trợ cấp tuất cho thân nhân. Quyền lợi này bảo đảm ngay cả khi NLĐ bảo lưu BHXH không may qua đời. BHXH là tích lũy tài sản được quản lý, đầu tư tăng trưởng. Bảo lưu giúp giữ thành quả lao động, cơ hội quay lại hệ thống, cộng nối thời gian đóng để hưởng lương hưu tốt hơn.
So sánh: Nữ đóng 20 năm, lương 6 triệu/tháng, nhận 1 lần khoảng 240 triệu đồng. Nếu hưởng hưu (20 năm sau nghỉ), tổng quyền lợi tối thiểu gần 846 triệu đồng, chưa kể điều chỉnh lương, trợ cấp tuất. Lương hưu ổn định, được nhà nước bảo đảm.
BHXH Việt Nam và Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (nay là Bộ Nội vụ) khuyến cáo NLĐ cân nhắc kỹ việc rút BHXH 1 lần. Nhiều NLĐ đã chọn bảo lưu. Nhà nước nỗ lực hoàn thiện chính sách, Luật BHXH (sửa đổi) 2024 giảm số năm đóng tối thiểu xuống còn 15 năm. Cần thêm hỗ trợ (BHTN, tín dụng ưu đãi) để NLĐ không rút BHXH khi khó khăn.
Xu hướng rút giảm, gần 1,3 triệu người đã quay lại hệ thống, cho thấy nhận thức về giá trị lương hưu tăng. Bảo lưu BHXH là giữ "tấm vé" tuổi già độc lập, an tâm. NLĐ cần tin tưởng hệ thống an sinh, quyết định sáng suốt cho tương lai.
Tăng cường truyền thông về BHXH 1 lần
Lãnh đạo BHXH TP HCM xác định cần phải thay đổi cách nhìn - cách nghĩ - cách quyết định của NLĐ về tương lai an sinh. Thời gian qua, BHXH TP HCM đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền đến NLĐ với nhiều hình thức truyền thông: Tổ chức hàng trăm hội nghị đối thoại trực tiếp; ra quân chiến dịch truyền thông cao điểm mỗi năm; phối hợp với các cơ quan báo chí lớn (Báo Người Lao Động, Tuổi Trẻ, Pháp Luật TP HCM…) thực hiện nhiều chuyên đề, tọa đàm, phóng sự điều tra về hệ lụy khi rút BHXH 1 lần; truyền thông đa nền tảng: Fanpage, Zalo OA, cổng thông tin điện tử của BHXH TP HCM; phối hợp với LĐLĐ TP lồng ghép các hoạt động tuyên truyền trong hội thảo pháp luật lao động, ngày hội việc làm; phối hợp với Đài Truyền hình TP HCM sản xuất tiểu phẩm ngắn, các chương trình tọa đàm, phóng sự về những hệ lụy khi nhận BHXH 1 lần. Đặc biệt, tại bộ phận 1 cửa, cán bộ BHXH tư vấn, thuyết phục NLĐ thay đổi quyết định nhận BHXH 1 lần, bảo lưu quá trình đóng hoặc chuyển sang tham gia BHXH tự nguyện để được hưởng lương hưu và các quyền lợi khác.
