Luật Bảo hiểm xã hội (sửa đổi), hiệu lực từ 1-7-2025, đánh dấu bước ngoặt khi đưa chủ hộ kinh doanh và người quản lý không hưởng lương vào diện tham gia BHXH bắt buộc.

Bắt đầu từ ngày 1-7-2025, hệ thống an sinh xã hội Việt Nam sẽ chứng kiến một trong những thay đổi căn bản nhất trong nhiều năm qua với việc Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi chính thức có hiệu lực. Đáng chú ý nhất trong lần sửa đổi này là việc lần đầu tiên đưa 2 nhóm đối tượng quan trọng - chủ hộ kinh doanh và người quản lý doanh nghiệp, hợp tác xã không hưởng lương - vào diện tham gia BHXH bắt buộc. Song hành với việc mở rộng quyền lợi tiềm năng này là sự siết chặt kỷ cương, với những chế tài xử lý nghiêm khắc hơn đối với các hành vi chậm đóng, trốn đóng BHXH, bảo đảm tính bền vững và công bằng cho quỹ an sinh chung.

Mở rộng vòng tay

Một trong những điểm nhấn đột phá và có tác động sâu rộng nhất của Luật BHXH (sửa đổi) chính là việc mở rộng phạm vi đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, vượt ra khỏi khuôn khổ truyền thống của người lao động có hợp đồng.

Cụ thể, chủ hộ kinh doanh: Trước đây, chủ hộ kinh doanh chủ yếu tham gia BHXH tự nguyện hoặc đứng ngoài hệ thống. Tuy nhiên, bản thân họ cũng là người lao động, đối mặt với đầy đủ rủi ro về sức khỏe, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp và nhu cầu an sinh khi về già. Việc đưa họ vào diện bắt buộc không chỉ giúp họ có điểm tựa tài chính vững chắc hơn khi không còn khả năng lao động, mà còn thể hiện sự công bằng trong chia sẻ trách nhiệm đóng góp vào quỹ BHXH, tương xứng với hoạt động kinh tế mà họ tạo ra. Đồng thời, điều này góp phần tăng cường nguồn thu, bảo đảm tính bền vững cho quỹ.

Tiếp đó là người quản lý doanh nghiệp, người quản lý điều hành hợp tác xã không hưởng tiền lương: Nhóm này bao gồm các cá nhân giữ các chức danh quản lý chủ chốt trong doanh nghiệp (như thành viên hội đồng quản trị không kiêm nhiệm điều hành và không hưởng lương từ công ty, thành viên hội đồng thành viên không phải là giám đốc/tổng giám đốc và không hưởng lương...) hoặc hợp tác xã (thành viên ban quản trị, ban kiểm soát không hưởng lương...), những người có vai trò điều hành, giám sát nhưng nguồn thu nhập chính của họ không phải là tiền lương tháng từ đơn vị đó (có thể là lợi tức, cổ tức, thù lao theo vụ việc...).

Dù không nhận lương cố định hằng tháng, những người này vẫn thực hiện công việc quản lý, điều hành, gắn bó mật thiết và có đóng góp quan trọng vào sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp, hợp tác xã. Việc quy định họ tham gia BHXH bắt buộc nhằm bảo đảm quyền lợi an sinh chính đáng cho họ khi về già hoặc gặp rủi ro, tương tự những người lao động hưởng lương khác. Quan trọng hơn, quy định này giúp khắc phục tình trạng một số đơn vị "lách luật", không đóng BHXH cho các vị trí quản lý cấp cao bằng hình thức không trả lương trực tiếp.

Việc bổ sung 2 nhóm đối tượng này vào diện tham gia BHXH bắt buộc là một bước tiến lớn, thể hiện quyết tâm chính trị trong việc xây dựng một hệ thống an sinh xã hội bao trùm, công bằng và bền vững hơn.

Trách nhiệm gia tăng, chế tài siết chặt

Khi cánh cửa an sinh được mở rộng hơn, yêu cầu về việc thực thi trách nhiệm cũng trở nên nghiêm ngặt hơn. Luật BHXH (sửa đổi) không chỉ dừng lại ở việc bổ sung đối tượng mà còn đồng thời siết chặt các quy định xử lý vi phạm, đặc biệt là 2 hành vi phổ biến và gây ảnh hưởng tiêu cực đến quỹ BHXH: chậm đóng và trốn đóng.

Với chế tài xử lý đa tầng, nghiêm khắc như: Truy thu và lãi suất phạt: Bắt buộc phải truy nộp toàn bộ số tiền BHXH đã trốn đóng trong suốt thời gian vi phạm. Đồng thời, phải nộp tiền lãi chậm đóng tính trên số tiền trốn đóng này, thường với mức lãi suất phạt còn cao hơn cả trường hợp chỉ chậm đóng thông thường.

Xử phạt vi phạm hành chính: Áp dụng các mức phạt tiền nặng, có thể lên đến hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu đồng tùy thuộc vào số tiền trốn đóng, số người bị ảnh hưởng và tính chất, mức độ vi phạm.

Biện pháp khắc phục hậu quả: Buộc thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đóng BHXH và nộp lãi theo quy định.

Truy cứu trách nhiệm hình sự: Đây là mức chế tài cao nhất. Trong các trường hợp trốn đóng BHXH với số tiền lớn, ảnh hưởng đến quyền lợi của nhiều người lao động, hoặc đã bị xử phạt hành chính mà còn tái phạm, người đứng đầu đơn vị hoặc cá nhân vi phạm (bao gồm cả chủ hộ kinh doanh) có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội trốn đóng BHXH, BHYT, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động theo điều 216 Bộ Luật Hình sự, với các khung hình phạt tù tương ứng.

Rõ ràng, việc không tuân thủ nghĩa vụ BHXH bắt buộc kể từ 1-7-2025 sẽ đặt các chủ hộ kinh doanh và người quản lý không hưởng lương trước những rủi ro lớn. Họ không chỉ tự tước đi quyền được hưởng lương hưu, trợ cấp ốm đau, thai sản, tai nạn lao động... trong tương lai, mà còn phải đối mặt với gánh nặng tài chính từ các khoản truy thu, tiền lãi, phạt hành chính và nguy cơ vướng vào vòng lao lý. Do đó, việc chủ động tìm hiểu, cập nhật quy định và nghiêm túc thực hiện việc đăng ký, đóng BHXH đầy đủ, đúng hạn là lựa chọn duy nhất, vừa bảo đảm an toàn pháp lý vừa bảo vệ quyền lợi an sinh lâu dài cho chính mình.