Theo Hội Alzheimer Mỹ, có khoảng 60% - 80% ca bệnh sa sút trí tuệ (dementia) là do hậu quả của bệnh Alzheimer. Nguyên nhân gây bệnh Alzheimer cũng chưa được khẳng định rõ nhưng trong não của bệnh nhân dạng này có những khối kết protein tên gọi beta-amyloid. Một dạng khác là dementia mạch máu, theo đó, dòng máu chảy trong mạch máu não bệnh nhân bị hạn chế do hậu quả của đột quỵ hoặc vài bệnh khác. Thêm một dạng dementia nữa là dememnia thể Lewy - bệnh dẫn đến sa sút trí tuệ do trong não phát triển những protein bất thường, gọi là thể Lewy. Các protein này lắng đọng nhiều nơi trong não nhưng nghiêm trọng hơn tại võ não, vùng liên quan đến ngôn ngữ và tư duy. Bệnh nhân cũng có thể cùng mắc hơn một dạng dementia kể trên.

Triệu chứng tiến triển theo thời gian

Dù bắt nguồn từ nguyên nhân gì, triệu chứng của bệnh dementia đều tồi tệ hơn theo thời gian. Tỉ lệ phát triển nhanh hay chậm tùy từng người và phụ thuộc vào những yếu tố như di truyền, tuổi tác và sức khỏe tổng thể của bệnh nhân là yếu tố quan trọng nhất. Dementia thường (nhưng không hẳn luôn luôn) bắt đầu bằng suy thoái nhẹ về khả năng tư duy và ghi nhớ, thí dụ như dễ quên câu chuyện mới xảy ra, quên một người hoặc vật gì đó thân quen. Trí nhớ giảm sút ở giai đoạn này không ảnh hưởng nhiều lắm đến khả năng sinh hoạt hằng ngày của bệnh nhân.

Một thời gian sau, triệu chứng bệnh nhẹ có thể bắt đầu như khả năng hoàn thành một công việc tương đối lâu dài và phức tạp bị suy giảm. Một vài thay đổi tế nhị trong tính cách của bệnh nhân có thể được người thân nhận ra. Ở giai đoạn này, bệnh nhân có thể biết tình trạng suy giảm về nhận thức nhưng họ có thể che giấu những triệu chứng đó.

Dementia có thể bắt đầu bằng tình trạng suy giảm trí nhớ Ảnh: MNT

Khi bệnh đã tiến triển đến mức độ trung bình, những triệu chứng lộ rõ hơn với người xung quanh. Bệnh nhân có thể cần được chăm sóc hoặc trợ giúp trong sinh hoạt hằng ngày. Sự thay đổi trong tính cách của bệnh nhân cũng được nhận thấy rõ hơn, có thể bị hoang tưởng hoặc sợ hãi. Họ có thể quên địa chỉ, số điện thoại và thông tin cá nhân khác. Bệnh nhân có thể thay đổi tính khí, rối loạn giấc ngủ.

Dần dà, bệnh trạng sẽ nặng hơn, đến giai đoạn cuối, trí nhớ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nhiều bệnh nhân không còn nhận ra người thân. Trong giai đoạn này, những triệu chứng có thể gồm khó giao tiếp, khó đi đứng cũng như khó kiềm chế bài tiết đường ruột và tiết niệu. Một số trường hợp bị cứng cơ và phản xạ bất thường; dễ bị nhiễm trùng như nhiễm trùng phổi và loét do thường nằm một chỗ. Bệnh nhân cần được chăm sóc thường xuyên về ăn uống, vệ sinh.

Chẩn đoán và điều trị

Chẩn đoán dementia bao gồm loạt xét nghiệm về kỹ năng lý luận, ngôn ngữ, ghi nhớ cũng như kiểm tra về cử động, thăng bằng và thị giác. Tiền sử bệnh và thử máu cũng được thực hiện để loại trừ bệnh khác. Chẩn đoán hình ảnh để xác định liệu có lắng cặn protein trong não hoặc khả năng dòng máu chảy lên não bị gián đoạn. Thanh điểm chuẩn Global Deteriotation Scale từ 1 đến 7 có thể nói lên mức độ tiến triển bệnh. Tổ hợp các xét nghiệm này có thể đánh giá mức độ nặng và triển vọng trị liệu - vốn tùy thuộc nhiều vào tuổi tác và đáp ứng của bệnh nhân.

Theo tổ chức Mayo Clinic, bệnh nhân bị dementia bắt nguồn từ bệnh Alzheimer thường sống thêm khoảng 10 năm sau khi được chẩn đoán nhưng thực tế có bệnh nhân dementia sống thêm 20 năm hoặc hơn. Hiện chưa có cách chữa trị để hồi phục mà trị liệu chỉ có thể làm giảm triệu chứng và chăm sóc những thay đổi về hành vi. Những liệu pháp đó cũng thay đổi theo thời gian và thuốc có thể được kê toa theo những giai đoạn bệnh. Thuốc có thể giảm triệu chứng bằng cách tác động lên hóa chất mang tín hiệu đến các tế bào não như chất ức chế cholinesterase. Thuốc này được kê toa cho những bệnh nhân có triệu chứng dementia từ nhẹ đến trung bình, giúp bệnh nhân cải thiện kỹ năng ngôn ngữ, tư duy và trí nhớ.

Trường hợp từ trung bình đến nặng, memantine có thể được kê toa với tác dụng điều chỉnh glutamate - dạng hóa chất trong não liên quan đến trí nhớ và học tập. Memantine cũng có thể làm chậm triệu chứng bệnh phát triển ở nhiều bệnh nhân. Một số loại thuốc được dùng để chữa trị những thay đổi về hành vi như chứng âu lo và rối loạn giấc ngủ. Ở giai đoạn cuối, bệnh nhân cần được cho dùng nhiều loại thuốc khi triệu chứng phát triển phức tạp. Một số thuốc đặc trị những triệu chứng đặc biệt như sợ hãi, có ảo giác. Vấn đề dinh dưỡng cho bệnh nhân cũng cần được chú trọng. Sống ở giai đoạn cuối của bệnh này là khó khăn lớn cho bệnh nhân và người chăm sóc.