Ông Robert Palacios, Chuyên gia kinh tế trưởng, Ban An sinh xã hội (Ngân hàng Thế giới) cho biết Đông Nam Á đang có tốc độ già hóa dân số chưa từng thấy. Cùng với già hóa dân số, thì số lao động trong độ tuổi giảm dần và già đi trước khi đạt được mức thu nhập cao. Trước tình trạng này, theo ông Robert Palacios, để bảo đảm an sinh cho lao động khu vực phi chính thức, cần xây dựng các giải pháp thúc đẩy lương hưu tự nguyện, tăng mức độ bao phủ BHXH tự nguyện, xây dựng các cơ chế khuyến khích người tham gia vào hệ thống an sinh xã hội.
Thu nhỏ khoảng trống an sinh
Ở Việt Nam, hiện số lượng lao động trong khu vực phi chính thức rất lớn, với khoảng 33 triệu người làm việc trong khu vực phi chính thức. Đây là nhóm lao động dễ bị tổn thương trong thị trường lao động khi nền kinh tế chịu ảnh hưởng của các cú sốc. Không chỉ thu nhập bấp bênh, điều kiện làm việc nghèo nàn, họ khó có thể tiếp cận các chính sách an sinh xã hội. Khi về già, lao động phi chính thức cũng không có các khoản tài chính hỗ trợ như lương hưu, tử tuất, bảo hiểm y tế miễn phí, mai táng phí… Khi đó, họ có nguy cơ phải đối mặt với tình trạng mất an toàn tài chính hoặc cuộc sống phụ thuộc vào con cháu, vào xã hội.
Người lao động được tư vấn tham gia BHXH, BHYT
Vì vậy, Luật BHXH 2024 (có hiệu lực thi hành từ 1-7-2025) đã mở rộng diện bao phủ BHXH cả về đối tượng tham gia và đối tượng thụ hưởng… Cụ thể, so với luật hiện hành, Luật BHXH mới đã bổ sung đối tượng tham gia là chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh tham gia theo quy định của Chính phủ; mở rộng một số vị trí việc làm ở doanh nghiệp có vốn nhà nước, hợp tác xã; mở rộng nhóm làm việc theo hợp đồng… Theo tính toán, việc áp dụng các quy định mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc giúp phủ lưới an sinh thêm 5 triệu người.
Luật BHXH 2024 cũng bổ sung các quy định hạn chế rút BHXH một lần. Đây cũng là một giải pháp để hạn chế người lao động rời khỏi hệ thống an sinh, bảo đảm họ sẽ có một khoản lương hưu (dù nhiều hay ít), hoặc tối thiểu là có trợ cấp hằng tháng khi hết tuổi lao động.
Tăng tính hấp dẫn BHXH tự nguyện
Thêm nữa, nếu luật hiện hành quy định người tham gia BHXH tự nguyện chỉ được hưởng 2 chế độ là hưu trí và tử tuất thì Luật BHXH 2024 bổ sung 2 chế độ là trợ cấp thai sản và bảo hiểm tai nạn lao động theo quy định của Luật An toàn, vệ sinh lao động.
Truyền thông chính sách về BHXH tới người dân Ảnh: Hùng Nguyễn
Trong đó, với chế độ trợ cấp thai sản, Luật BHXH 2024 quy định người lao động tham gia BHXH tự nguyện (gồm cả lao động nữ và lao động nam) khi sinh con nếu đáp ứng đủ điều kiện (đóng BHXH từ đủ 6 tháng trở lên trong thời gian 12 tháng trước khi sinh con) thì được hưởng trợ cấp 2 triệu đồng cho mỗi con được sinh ra và mỗi thai từ 22 tuần tuổi trở lên chết trong tử cung, thai chết trong khi chuyển dạ. Kinh phí trợ cấp này do ngân sách Nhà nước bảo đảm.
Chính phủ sẽ quyết định điều chỉnh mức trợ cấp thai sản phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và khả năng của ngân sách Nhà nước từng thời kỳ.Với 2 chế độ mới bổ sung, BHXH tự nguyện sẽ tăng thêm tính hấp dẫn, dự kiến sẽ thu hút nhiều lao động ở khu vực phi chính thức tham gia loại hình bảo hiểm này.
Ông Đinh Duy Hùng, nguyên Phó Trưởng ban Quản lý Thu - Sổ thẻ (BHXH Việt Nam) cho biết, sau hơn 15 năm triển khai thực hiện, chính sách BHXH tự nguyện tại Việt Nam đã đi vào cuộc sống.
Theo đó, đến năm 2020, số người tham gia BHXH tự nguyện đạt 1.124.548 người, tăng gần gấp đôi so với năm 2019. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, từ năm 2021, tốc độ phát triển BHXH tự nguyện có xu hướng chậm lại, khi cả nước có 1.449.820 người tham gia, chỉ tăng 29% so với năm 2020. Ông Hùng nhận định, khi Luật BHXH 2024 có hiệu lực thi hành, đi vào cuộc sống, sẽ thu hút thêm nhiều lao động ở khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện.
Theo ông Hùng, Luật BHXH sửa đổi đã khắc phục được những bất cập của chính sách thời gian trước đây, đồng thời, ngành bảo hiểm cũng đã có nhiều giải pháp mở rộng diện bao phủ BHXH ở khu vực phi chính thức như: Tăng cường phối hợp với các bộ, ngành để truyền thông chính sách đến với đông đảo người dân; kiện toàn thành viên ban chỉ đạo thực hiện chính sách BHXH, BHYT các cấp; phân công, phân nhiệm cụ thể, đồng thời gắn trách nhiệm thực hiện đến từng thành viên…
