Thời gian qua, mặc dù thị trường giữ xu hướng tăng và liên tục chinh phục các mốc đỉnh nhưng số lượng nhà đầu tư có cơ hội kiếm được lợi nhuận đang ngày càng ít, thậm chí chịu thua lỗ. Nguyên nhân xuất phát từ cả 2 phía: thị trường và nhà đầu tư. Trong bối cảnh này, có một điều chắc chắn rằng đã đến lúc nhà đầu tư cần phải thay đổi để nhanh chóng theo kịp với xu thế của thị trường.
Cuốn theo đội lái...
Trong việc lựa chọn cổ phiếu, giao dịch, nhà đầu tư cá nhân có khá nhiều thói quen cố hữu, không thích ứng với thay đổi của thị trường. Ví dụ, nhiều người ưa thích cổ phiếu thị giá thấp hơn những cổ phiếu tốt có giá cao. Một phần, do nhà đầu tư cá nhân không có nhiều vốn, nếu chọn mua cổ phiếu tốt giá cao thì số lượng cổ phiếu nắm giữ quá ít, không đủ tạo cảm giác thỏa mãn.
"Đầu tư là kiếm tiền cho bản thân, còn đầu cơ là kiếm tiền cho nhà môi giới"
- Benjamin Graham
Mặt khác, họ ưu ái cổ phiếu thị giá thấp bởi tính đầu cơ, giá cổ phiếu biến động nhanh và mạnh. Cùng với đó là tỷ lệ đòn bẩy hết mức mà các công ty chứng khoán đưa ra, tạo cơ hội kiếm lời nhanh hơn việc mua những cổ phiếu cơ bản “nằm im”, ít biến động.
Tuy nhiên, nhà đầu tư nhỏ lẻ không hiểu rằng, trong cuộc chiến ngắn hạn về giá như vậy, nhà cái là đối tượng nắm tương đối chắc phần thắng, bởi họ có đủ cả 2 công cụ “điều tiết” là tiền và cổ phiếu. Một bên hưởng lợi lớn nữa chính là công ty chứng khoán, khi họ thu lợi từ phí giao dịch và phí margin.
Thực tế, những năm gần đây, các công ty chứng khoán có kết quả kinh doanh tích cực chủ yếu nhờ đóng góp của mảng “lợi nhuận khác”, trong đó chiếm tỷ trọng rất lớn là khoản lợi từ cho vay margin. Trong cuộc chiến mang tính “anh thắng thì tôi thua” và ngược lại, nhà đầu tư ít có khả năng giành chiến thắng.
Một “sở thích” khác của nhà đầu tư cá nhân là ưa chuộng mua cổ phiếu “truyền tai”, nghĩa là mua theo đội lái. Trong bối cảnh thị trường còn tồn tại nhiều điểm chưa minh bạch, những thông tin hư hư thực thực và tin đồn luôn là yếu tố dẫn dắt tích cực hơn bất cứ thông tin chính thống nào.
Hiện tại, nhà đầu tư đang được sử dụng nhiều dịch vụ miễn phí như các bản tin, thông tin phân tích do các công ty chứng khoán cung cấp. Đây là một điều may mắn, nhưng những thứ miễn phí luôn đi kèm với rủi ro có thể xảy ra.
Tất nhiên, nhà đầu tư có cố gắng để bĩnh tĩnh trước những thông tin bên lề, nhưng những cơ hội bày ra trước mắt trong cuộc chơi này khiến nhiều người lung lay. Cuối cùng, câu chuyện về những cổ phiếu như MTM, KSA, BII, DPS... vẫn diễn ra, theo sau đó là nhiều nỗi đau của giới đầu tư.
Bên cạnh đó, thói quen nhìn bảng giá quá nhiều khiến nhà đầu tư luôn bị chi phối rất mạnh về mặt tâm lý. Những thông tin xuất hiện dày đặc, cùng biến động của thị trường khiến họ vội mua và cũng vội bán. Nhiều nhà đầu tư dù đã bỏ ra công sức để nghiên cứu, tìm hiểu nhưng vẫn bị ảnh hưởng bởi tâm lý, bán chốt lời sớm hơn kế hoạch vạch ra, để rồi hối tiếc khi thị trường tiếp tục tăng sau nhịp điều chỉnh.
Sự hối tiếc này lại tạo thành vòng luẩn quẩn, khi nhà đầu tư bị cảm xúc lấn át, dẫn tới mất phương hướng, tiếp tục giao dịch theo tâm lý hơn là theo kiến thức thu nhận được từ thị trường, từ đó dễ dẫn tới thua lỗ.
Bài học nhãn tiền và bối cảnh mới của "sân chơi"
Nhà đầu tư đa phần vẫn giao dịch theo thói quen cũ, trong khi thị trường đã thay đổi quá nhiều trong vài năm gần đây. Nếu như trước đây, nhà đầu tư dễ kiếm lợi nhuận từ những thông tin bên lề hay do thị trường tăng giá đồng bộ thì hiện tại, thị trường đã phân hóa rất rõ ràng.
Các cổ phiếu cơ bản, có kết quả kinh doanh tốt, liên tục lập kỷ lục về giá nhưng nhiều nhà đầu tư không dám mua vào bởi lo lắng bị mua giá cao. Còn những cổ phiếu vốn dĩ là “con hàng” cơ bản của dân chơi thì ngày một teo tóp, chưa kể những cổ phiếu giá chưa nổi cốc trà đá...
Không dừng lại ở đó, riêng năm 2016, thị trường đón nhận thêm hàng chục cổ phiếu lên sàn, tăng vốn và sau đó rơi tự do. Chưa bao giờ sàn giao dịch lại xuất hiện nhiều cổ phiếu có kịch bản tương đồng đến vậy, khiến không biết bao nhiêu nhà đầu tư trắng tay.
Thậm chí, sự việc cổ phiếu MTM có thể chỉ là công ty đầu tiên bị phanh phui và trên thị trường còn vô số cổ phiếu khác đang tiềm ẩn nguy cơ. Những biến động khôn lường này của thị trường khiến nhà đầu tư nhỏ lẻ không kịp trở tay và sớm muộn sẽ trở thành nạn nhân.
Trong khi nhà đầu tư đang vật lộn với môi trường đầu tư tranh tối tranh sáng, việc hàng loạt doanh nghiệp liên tiếp lên sàn cũng khiến họ thêm phần bối rối. Với số lượng đông đảo như vậy, người làm nghề lâu năm còn gặp khó, huống hồ nhiều nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường chưa lâu, hoặc không phải đối tượng chuyên nghiệp.
Trong trường hợp này, nhà đầu tư cá nhân không nên “đứng núi này, trông núi nọ”, hoặc chỉ lướt qua một thông tin nào đó trên mạng hay được truyền tai mà sẵn sàng rót tiền tham gia cuộc chơi.
Thực tế, trước khi niêm yết, các doanh nghiệp đều có chiến lược quảng bá bằng nhiều cách, chẳng hạn đưa ra thông tin về lợi nhuận tăng đột biến, ký kết hợp đồng khủng...
Nếu quyết định mua chỉ vì những thông tin như vậy, chuyện nhà đầu tư mua vào với giá cao là tất yếu và sau đó chứng kiến sự suy giảm. Trong bối cảnh cung cổ phiếu quá lớn, trong khi dòng tiền trên thị trường chứng khoán không đủ lớn để cân đối thì sự phân hóa sẽ vẫn tiếp diễn. Đây là điều kiện vô cùng khó khăn với nhà đầu tư cá nhân.
Tìm nhà tư vấn thực thụ
Đã đến lúc nhà đầu tư cần suy nghĩ lại về chiến lược hoặc câu chuyện đầu tư của mình. Trong cuốn sách “Nhà đầu tư Thông minh” của Benjamin Graham, tác giả từng nói rằng: “Đầu tư là kiếm tiền cho bản thân, còn đầu cơ là kiếm tiền cho nhà môi giới”. Bên cạnh đó, những nhà đầu tư lừng danh thế giới như Ray Dalio, Warrent Buffett... đều khuyên rằng nếu bạn không thể tự đầu tư, hãy tìm đến những quỹ đầu tư lớn, nơi có nhiều chuyên gia kinh nghiệm.
Tất nhiên, tại Việt Nam, không phải quỹ đầu tư nào cũng thu được lợi nhuận, thậm chí còn bị thua lỗ. Nhưng với kinh nghiệm, sự đầu tư bài bản, chuyên nghiệp, khả năng sinh lời của các quỹ sẽ ngày càng lớn hơn. Điều này được minh chứng từ kết quả kinh doanh những năm gần đây của hàng chục quỹ đại chúng.
Hiện tại, nhà đầu tư đang được sử dụng nhiều dịch vụ miễn phí như các bản tin, thông tin phân tích do các công ty chứng khoán cung cấp. Đây là một điều may mắn nhưng những thứ miễn phí luôn đi kèm với rủi ro có thể xảy ra.
Sự miễn phí là có giới hạn và nhà đầu tư nên sớm đi theo quy luật chung của các thị trường phát triển: nếu muốn có thông tin tư vấn, họ buộc phải trả một mức phí nhất định. Điều này giúp cho nhà tư vấn có nguồn sống và họ sẽ có tránh nhiệm hơn trong việc chăm sóc khách hàng.
Tại Việt Nam, nguồn sống của những nhà môi giới kiêm tư vấn là hoa hồng từ phí. Chính điều này khiến cho nhà tư vấn luôn chịu sức ép rất lớn, không chỉ với bản thân mà với chính công ty chứng khoán. Họ phải đưa ra rất nhiều kịch bản với xu hướng muốn khách hàng giao dịch càng nhiều càng tốt.
Thị trường ngày càng khốc liệt, nhà đầu tư cá nhân vì vậy sẽ càng khó khăn để theo kịp những xu hướng, sản phẩm mới xuất hiện. Do đó, việc cần tới một nhà tư vấn thực thụ, đáp ứng đủ các tiêu chí: kinh nghiệm, đam mê, trình độ và đạo đức là điều thiết yếu. Nhiều nhà đầu tư giỏi vẫn đi tìm cho mình một nhà tư vấn chuyên nghiệp để đủ bình tĩnh và cân bằng hơn khi quyết định "xuống tiền".
Nguyễn Hữu Bình
