Đặc sản phơi vỉa hè, kênh mương
Thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa nổi tiếng không chỉ có biển mà còn có hải sản tươi, khô. Đến Nha Trang, ngoài những lựa chọn các mặt hàng hải sản tươi tại chỗ, thì hải sản khô là lựa chọn số một để du khách mang về làm quà. Chính vì điều này, từ lâu tại Nha Trang đã hình thành những chợ đầu mối hải sản khô lớn nhất miền Trung, như chợ Đầm, chợ Xóm Mới...
Và trong 5 năm trở lại đây, hàng trăm cửa hàng hải sản khô tại Nha Trang đua nhau mọc lên như nấm, nhằm phục vụ nhu cầu du lịch, chủ yếu là du lịch nội địa. Tuy nhiên, có một thực tế là nguồn gốc xuất xứ và vệ sinh nhiều loại hải sản khô ở đây không thể yên tâm.
Một buổi trưa giữa tháng năm, chúng tôi có mặt tại khu vực cảng cá Hòn Rớ, TP Nha Trang - một trong những vựa hải sản lớn nhất Nam Trung bộ. Xung quanh cảng cá này, từ lâu nay đã có rất nhiều người làm nghề hải sản khô để bán cho các chủ vựa kinh doanh trên địa bàn Nha Trang và các nơi khác.
Đi dọc hai bên bờ sông Quán Trường - con sông chính đổ về cửa biển nơi có cảng Hòn Rớ, hình ảnh đập vào mắt chúng tôi là những vỉa hè đầy các loại hải sản được bày phơi, trông rất mất vệ sinh. Các loại cá hố, cá đuối, mực tẩm, xương và thịt cá nhám (cá mập loại nhỏ)... phơi trên vỉa hè. Có loại được phơi trên vỉ và cũng có loại hải sản phơi ngay trên nền gạch.
Qua quan sát thấy những loại hải sản được phơi tại đây ngả màu đen; nhiều loại đã bốc mùi, nhiều ruồi, nhặng vây bám...
Trong vai một khách mua hàng với lượng lớn đưa vào TP HCM, chúng tôi tiếp cận một vựa chuyên làm hải sản khô tại Hòn Rớ. Một nhân công làm thuê tại vựa cho biết, thời điểm này phơi rất nhiều hải sản khô. Do đây là khu dân cư, đất chật người đông nên họ tận dụng mọi địa điểm để phơi hải sản.
Tại kênh mương đi xuyên qua khu dân Hòn Rớ, dù con kênh này đầy rác thải, nước đen và hôi thối, nhưng đó là nơi phơi thịt cá nhám với số lượng hàng tấn mỗi ngày. Tiếp cận gần nơi này, mùi hôi của cá bốc lên nồng nặc, rất khó chịu.
Một số người làm công tại đây cho biết thêm, họ phơi khô rất nhiều loại hải sản, nhưng thường xuyên là mực, cá hố, cá nhám... Không đâu xa, ngay tại điểm sơ chế cá nhám tại cảng Hòn Rớ, hàng tấn cá chất từng đống, có nhiều đống đã ươn thối nồng nặc. Tại đây, một lượng lớn cá nhám đã xẻ miếng được ngâm vào những cái thùng nước lớn, mùi rất khó chịu, như mùi các loại hóa chất làm trắng và khử mùi hôi cá. Tất nhiên, phần lớn trong số cá này sẽ được đem đi phơi khô.
Chế biến hải sản khô giữa nước thải.
Lúng túng quản lý
Đa phần lượng hải sản khô ở đây được bán cho các tiểu thương ở chợ Đầm, chợ Xóm Mới (Nha Trang), các tỉnh Tây Nguyên, TP HCM. Khi ra sạp hay trung tâm hải sản khô, những loại cá, mực khô này được gắn nhãn mác với tên gọi chung là “đặc sản hải sản khô”.
Đến các ki-ốt hải sản khô ở chợ Đầm, vừa thấy khách, những người bán hàng ở đây mời chào mua mực, cá khô, tôm khô... về làm quà. Ở đây, hàng hải sản của được gắn nhãn mác của từng tiệm chứ không có tên của cơ sở sản xuất.
Thậm chí, có nhiều mặt hàng như hải sâm, cá cơm, cá thu, vi cá mập... chỉ để tên hàng cùng dòng chữ “Đặc sản Nha Trang” mà không có nhãn mác của tiệm, thời hạn sử dụng. Các tiểu thương ở đây cho biết, họ mua từ các tàu đi đánh bắt, ngoài ra còn mua hàng từ Hòn Rớ và nhiều cơ sở chế biến hải sản khô tại Nha Trang và các địa bàn khác.
Tiếp cận một số du khách đến Nha Trang có nhu cầu mua hải sản khô về làm quà. Họ cho biết khá mù mờ về các loại hải sản khô, tuy nhiên họ cũng khá yên tâm khi vào những trung tâm chợ đầu mối hải sản để mua.
Chị Nguyễn Thu Hà, một du khách đến từ Hà Nội, trong chuyến du lịch Nha Trang, chị ghé chợ Đầm mua hơn 10kg hải sản khô các loại. Khi được hỏi, chị Hà chia sẻ, kinh nghiệm chọn hải sản chất lượng của chị là những loại hải sản khô không có tẩm phẩm màu, có độ trắng, trong...
Thế nhưng, tìm hiểu thực tế, việc làm cho hải sản trắng và có độ trong khá dễ dàng. Tất nhiên, muốn làm điều này thì phải dùng chất tẩy trắng loại hóa chất không hiếm trên thị trường.
Thực tế bấy lâu nay người tiêu dùng ít quan tâm đến vệ sinh an toàn của những mặt hàng hải sản khô. Ngay cả các cơ quan quản lý còn tỏ ra lúng túng. Theo một cán bộ Chi cục Vệ sinh an toàn thực phẩm, thuộc Sở Y tế tỉnh Khánh Hòa, đơn vị chỉ quản lý những món ăn thành phẩm đã được dọn lên bàn ăn, còn mặt hàng hải sản khô phải hỏi ngành thủy sản.
Thế nhưng, ông Nguyễn Trọng Chánh, Chi cục trưởng Chi cục Quản lý chất lượng nông - lâm - thủy sản (Sở NN-PTNT) Khánh Hòa, cho rằng: “Chúng tôi chỉ quản lý chất lượng của những cơ sở có đăng ký chế biến thủy sản, còn hàng thủy sản khô bán ngoài chợ do ngành công thương quản lý”.
Ông Phạm Văn Hữu, Chi cục phó Chi cục Quản lý thị trường Khánh Hòa, thì cho hay việc quản lý mặt hàng hải sản khô bán ngoài thị trường có trách nhiệm của cả ba ngành y tế, thủy sản, công thương. Tuy nhiên, Quản lý thị trường chủ yếu kiểm tra các quy định về nhãn mác, thời hạn sử dụng, nguồn gốc hàng hóa...
Ngay cả các ngành chức năng cũng không rõ ai quản lý. Và tất nhiên, chất lượng, vệ sinh thực phẩm mặt hàng hải sản khô này bị lãng quên. Cuối cùng, hậu quả vẫn là người tiêu dùng.