Theo số liệu của Cục Đầu tư nước ngoài - Bộ Kế hoạch và Đầu tư, trong 4 tháng đầu năm, xuất khẩu của khu vực doanh nghiệp (DN) có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), kể cả dầu thô, đạt 44,5 tỉ USD, tăng 16,1% so với cùng kỳ năm trước và chiếm tới 71,82% kim ngạch xuất khẩu cả nước. Tỉ trọng xuất khẩu của khu vực FDI ngày càng lớn so với khu vực DN trong nước.

Khi xuất khẩu điện thoại, linh kiện suy giảm…

Tại tọa đàm về kinh tế 4 tháng đầu năm và nhận định các chính sách nổi bật, do Hội DN hàng Việt Nam chất lượng cao và Trường ĐH Fulbright vừa tổ chức, TS Vũ Thành Tự Anh, Giám đốc nghiên cứu ĐH Fulbright, đã phân tích những nguyên nhân khiến tăng trưởng GDP chậm lại trong quý I/2017, khi chỉ đạt 5,1% so với mức 5,5% của năm ngoái. Trong đó, nguyên nhân lớn khiến GDP suy giảm là do sự sụt giảm của ngành công nghiệp và xây dựng, khi chỉ đạt 4,2% so với mức 6,7% của năm ngoái và là mức tăng trưởng thấp nhất trong 6 năm gần đây.

Cụ thể, các lĩnh vực khai khoáng giảm 10%, xuất khẩu mặt hàng điện thoại và linh kiện giảm tới 10,7% so với mức tăng 14,2% cùng kỳ năm ngoái. Vì sao xuất khẩu điện thoại các loại và linh kiện lại sụt giảm mạnh? TS Vũ Thành Tự Anh phân tích nguyên nhân chính đến từ Tập đoàn Samsung (Hàn Quốc) khi kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm của DN này hiện chiếm hơn 20% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam.

"Các mặt hàng xuất khẩu của DN này sụt giảm đã lộ điểm yếu cố hữu của nền kinh tế Việt Nam là phụ thuộc quá nhiều vào các tập đoàn đa quốc gia. Sự phụ thuộc không chỉ ở kim ngạch xuất nhập khẩu mà còn tác động đến tăng trưởng GDP, cán cân thanh toán" - TS Vũ Thành Tự Anh nói.

Xuất khẩu điện thoại các loại và linh kiện đang giảm Ảnh: Hoàng Triều

Khu vực FDI hiện chiếm khoảng 2/3 tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam cũng cho thấy sự phụ thuộc này và sự lấn át vẫn đang tiếp tục diễn ra. Số liệu của Tổng cục Thống kê trong quý I/2017 cho thấy tỉ trọng xuất khẩu các mặt hàng chủ lực của Việt Nam không chỉ là hàng điện thoại các loại và linh kiện mà còn hàng điện tử, máy tính và linh kiện; dệt may; da giày; đồ gỗ...

Không chỉ kim ngạch xuất khẩu tăng cao, nhập khẩu của các DN FDI cũng tăng mạnh. Chẳng hạn, để Samsung xuất khẩu được các sản phẩm của mình, DN này phải nhập hơn 90% nguyên liệu, linh kiện, phụ kiện từ các thị trường, trong đó phải kể đến là Hàn Quốc. Giá trị gia tăng đem lại cho nền kinh tế không nhiều khi tỉ lệ nội địa hóa và khả năng cung ứng nguyên liệu, linh phụ kiện của khu vực DN trong nước còn ở mức thấp.

Kết nối DN FDI với DN trong nước

Trong báo cáo kinh tế vĩ mô tháng 5-2017, Ngân hàng HSBC Việt Nam nhận định ngành sản xuất đang tiếp tục nhận được sự hỗ trợ từ dòng vốn đầu tư nước ngoài. Vốn FDI vào Việt Nam trong 4 tháng đầu năm gần 11 tỉ USD, trong đó lượng vốn giải ngân đạt 4,8 tỉ USD, tăng 3,2% so với cùng kỳ.

HSBC Việt Nam cho rằng vốn FDI giúp đưa nền kinh tế đi theo hướng sản xuất các mặt hàng bổ sung giá trị cao hơn. Việt Nam đã trở thành một quốc gia quan trọng trong chuỗi cung ứng trong khu vực đối với các mặt hàng điện tử, đặc biệt là điện thoại di động vốn là mặt hàng xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Đồng thời, các lô hàng xuất khẩu điện thoại và phụ tùng đã phục hồi đáng kể so với sự sụt giảm trong tháng 3-2017. Mới đây, việc các hãng công nghệ giới thiệu sản phẩm mới và nhu cầu toàn cầu đang dần phục hồi sẽ làm cho xuất khẩu của Việt Nam tăng mạnh trong các quý tiếp theo.

Có điều, làm sao để giảm bớt sự lệ thuộc vào khu vực FDI? Theo các chuyên gia, nhà nước cần có chính sách trong thu hút vốn FDI làm sao tạo được sự kết nối giữa khu vực DN trong nước với khu vực FDI. Để các DN trong nước nương theo các tập đoàn đa quốc, tham gia được vào chuỗi cung ứng toàn cầu nhằm vươn ra biển lớn. Hiện nay, khu vực FDI đang được nhà nước trải thảm đỏ mời gọi đầu tư vô hình trung khiến hệ sinh thái DN có sự phân biệt lớn trong các chính sách của nhà nước. Nếu không có chính sách cụ thể để các DN FDI có sự ràng buộc trong hỗ trợ DN nội địa sẽ rất khó để kết nối 2 khu vực này và DN vừa và nhỏ cũng rất khó phát triển.