Mặc dù các ca mắc và tử vong do bệnh lao ở Việt Nam tiếp tục giảm mỗi năm nhưng Việt Nam hiện vẫn đứng thứ 14/30 nước có số người mắc bệnh lao cao nhất thế giới, đặc biệt là tình trạng lao kháng thuốc gia tăng đáng ngại.

Cặp bài trùng lao - HIV

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), mỗi năm Việt Nam phát hiện và điều trị trên 100.000 người mắc lao, với tỉ lệ chữa khỏi cho trên 90% trường hợp mắc mới. Tại Việt Nam, hiện hầu hết các kỹ thuật mới đều đã được áp dụng có hiệu quả cao. Chương trình Chống lao quốc gia đã triển khai nhiều loại thuốc mới cho người bệnh lao kháng thuốc nặng nhưng do gánh nặng bệnh lao quá lớn đã bất chấp những nỗ lực trên. PGS-TS Nguyễn Viết Nhung - Giám đốc Bệnh viện (BV) Phổi trung ương, Chủ nhiệm Chương trình Chống lao quốc gia - cho biết Việt Nam hiện vẫn là nước đứng thứ 14/30 nước có số bệnh nhân lao cao nhất trên thế giới, khi có tới 16.000 người chết vì lao hằng năm. Đặc biệt, Việt Nam đang đứng thứ 11/30 nước có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao nhất toàn cầu. Mỗi năm, Việt Nam có khoảng 130.000 người mắc lao mới, trong đó hơn 5.000 bệnh nhân lao đa kháng thuốc và 6% trong số đó là lao siêu kháng thuốc. Mặc dù có nhiều thành tựu trong việc kiểm soát bệnh lao, song mỗi ngày vẫn có hàng chục người chết do căn bệnh này.

Theo PGS-TS Nhung, bệnh lao tồn tại hàng ngàn năm và vi khuẩn lao đã được biết đến hơn 130 năm song căn bệnh này vẫn chưa được khống chế do nhiều nguyên nhân. Trước hết phải kể đến người nhiễm lao mắc thêm bệnh nhiễm trùng cơ hội, điển hình là HIV. Y học coi HIV và lao như cặp bài trùng có sức tàn phá khủng khiếp bởi virus HIV làm giảm hệ thống miễn dịch của cơ thể, vi khuẩn lao nhân cơ hội này bùng phát, diễn biến nặng nề hơn, đặt ra nhiều vấn đề trong chẩn đoán, điều trị. Ngoài ra, hiểu biết của người dân về bệnh lao và cách phòng chống lao còn hạn chế, xã hội còn kỳ thị bệnh nhân lao dẫn đến người bị bệnh thường giấu bệnh. Đa số bệnh nhân lao đều là người nghèo, điều kiện kinh tế khó khăn, ít được tiếp cận các phương tiện truyền thông nên chưa có ý thức phòng chống, hạn chế lây lan bệnh ra cộng đồng.

Bác sĩ Đoàn Văn Hiển, Trưởng Khoa Lao hô hấp Bệnh viện Phổi trung ương, cho biết để khống chế bệnh lao rất khó. Có những gia đình 4/10 người mắc bệnh lao. Thậm chí nhiều người mắc bệnh không giữ gìn nên ngoài mắc lao còn kèm theo các bệnh lý khác như đái tháo đường, suy gan, ngộ độc gan do rượu, gây khó khăn trong điều trị.

Bệnh nhân lao được thăm khám, điều trị tại BV Lao phổi Trung ương (Ảnh BV cung cấp)

Bệnh nhân bỏ trị

Theo PGS-TS Nguyễn Viết Nhung, thống kê từ Chương trình Phòng chống lao quốc gia cho thấy tình trạng bỏ trị hiện đang ở mức báo động, có xu hướng gia tăng và gây khó khăn cho công tác điều trị và phòng chống bệnh lao tại cộng đồng. Cùng đó, tình trạng lao đa kháng thuốc chủ yếu được xác định là do người bệnh điều trị không đúng, không đủ, không tuân thủ chỉ định của bác sĩ, thầy thuốc không đủ thời gian để tư vấn cho bệnh nhân và chưa hỗ trợ tích cực cho người bệnh.

Bác sĩ Đặng Văn Khiêm, Khoa Ung bướu BV Phổi trung ương, cho biết bệnh nhân lao phải sống trong đau đớn nên nhiều người chán nản, chấp nhận bỏ cuộc, thậm chí nhiều bệnh nhân chưa điều trị hết phác đồ của bác sĩ đã trốn viện. "Bác sĩ ngoài việc động viên để họ hợp tác chữa bệnh cũng có lúc phải năn nỉ để họ uống thuốc. Có người nghĩ mình bị bệnh lao thì phải xa lánh cộng đồng, thế là họ sống thu mình lại" - bác sĩ Khiêm chia sẻ. Theo các bác sĩ, việc điều trị không đúng, không đủ, không tuân thủ chỉ định của bác sĩ; thầy thuốc không đủ thời gian để tư vấn cho bệnh nhân… cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng lao đa kháng thuốc. "Một trong những khó khăn khác trong điều trị lao kháng thuốc là có tỉ lệ lớn bệnh nhân gồm những người nhiễm HIV, viêm gan siêu vi B, nghiện rượu, nghiện thuốc lá... tâm lý chán nản, ít tuân thủ điều trị" - một bác sĩ chia sẻ.

Theo giới chuyên môn, thuốc điều trị lao thường gây tác dụng phụ khó chịu. Điều này khiến nhiều bệnh nhân không tuân thủ đúng liệu trình. Ngoài ra, còn có một số bệnh nhân sau thời gian uống thuốc, thấy khỏe mạnh và không có triệu chứng gì thì cho rằng đã khỏi bệnh nên tự ý bỏ điều trị mà không biết rằng vi trùng lao sống rất "dai", sau một thời gian "ẩn mình" và đột biến sẽ tìm cách kháng thuốc, biến chủng mạnh hơn. Do đó, các bác sĩ khuyến cáo bệnh nhân cần tuân thủ điều trị. Nếu được điều trị đúng thì tỉ lệ khỏi ở nhóm bệnh nhân không kháng thuốc lên tới trên 90% và ở nhóm bệnh nhân kháng đa thuốc là 70%.