Theo số liệu mới nhất của Tổng cục Hải quan, trong 3 tháng đầu năm 2017, xuất khẩu các mặt hàng dệt may, da giày tiếp tục có sự tăng trưởng khả quan với kim ngạch lần lượt là 5,6 tỉ USD và 3,1 tỉ USD. Đây là 2 trong số những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam nhưng tỉ lệ nội địa hóa vẫn ở mức thấp và nguồn cung nguyên phụ liệu chủ yếu phụ thuộc vào nhập khẩu.
Vẫn lệ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu
Năm 2016, ngành dệt may xuất khẩu đạt 28,1 tỉ USD, tăng 3,3% so với cùng kỳ năm trước và xếp thứ 2 trong danh sách các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sau điện thoại các loại và linh kiện. Tuy nhiên, chuỗi cung ứng ngành dệt may Việt Nam còn tồn tại một số bất cập như sự yếu kém trong khâu sản xuất nguyên phụ liệu đầu vào… đã ảnh hưởng tới sự phát triển của ngành. Dù ngành dệt may có lợi thế rất lớn khi Việt Nam tham gia hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA) với thuế suất sẽ giảm dần về 0% nhưng điều kiện để doanh nghiệp (DN) hưởng lợi là phải đáp ứng về quy tắc xuất xứ.
Đến nay, Việt Nam mới chỉ cung cấp được 0,3% nhu cầu về bông, 40% nhu cầu xơ, còn lại phải nhập khẩu từ các thị trường như Mỹ, Trung Quốc và Đài Loan… Sản lượng sợi đạt 1,4 triệu tấn/năm nhưng hơn 70% trong đó dùng để xuất khẩu, mặt khác lại phải nhập gần 0,1 triệu tấn sợi từ các nước. Hay khâu dệt vải tạo ra khoảng 2,8 tỉ mét vải/năm nhưng cũng mới chiếm 30% nhu cầu, còn lại DN trong nước phải nhập 6,1 tỉ mét vải từ các thị trường khác, nhất là các thị trường không tham gia các FTA lớn như Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan. Ngay phụ liệu may, trong nước hiện đã có các cơ sở sản xuất một số chủng loại như chỉ may, bông tấm, cúc nhựa, khóa kéo, nhãn mác… song chỉ đáp ứng được một phần nhu cầu thị trường trong nước...
Ngành da giày cần nâng cao tỉ lệ nội địa hóa để gia tăng giá trị sản phẩm xuất khẩu Ảnh: Vĩnh Tùng
Với ngành da giày, kim ngạch xuất khẩu giày dép của cả nước năm 2016 đạt 13 tỉ USD, tăng 8,3% so với năm trước. Nhưng tỉ lệ nội địa hóa vẫn ở mức khiêm tốn. Trong báo cáo tóm tắt đề án điều chỉnh quy hoạch phát triển ngành công nghiệp da giày Việt Nam đến năm 2025, tầm nhìn 2035 của Viện Nghiên cứu da giày và Bộ Công Thương nêu rõ mục tiêu tỉ lệ nội địa nguyên vật liệu ngành da giày đến năm 2015 lẽ ra phải ở mức 60%-65% nhưng thực tế con số này mới đạt 35%-40%.
Nguyên liệu quan trọng nhất trong sản xuất giày dép là da thuộc và da nhân tạo vẫn đang phải nhập khẩu tới 60%-70%. Nguyên nhân một phần do các ngành chế tạo máy, cơ khí chính xác tại Việt Nam chưa có khả năng sản xuất máy móc, thiết bị, khuôn mẫu cho sản xuất da giày nên DN phải tốn chi phí lớn để nhập khẩu máy móc, phụ tùng từ nước ngoài. Trong khi đó nguyên phụ liệu sản xuất trong nước chưa đáp ứng được yêu cầu, kể cả về chất lượng cũng như số lượng, nhất là nguyên phụ liệu để làm hàng xuất khẩu.
Phải tham gia vào chuỗi sản xuất toàn cầu
Hiện tại, phần giá trị mà ngành da giày Việt Nam có được mới chỉ chiếm 25%-30% chuỗi giá trị, chủ yếu là chi phí sản xuất gia công. Giá trị gia tăng từ tỉ lệ nội địa hóa trên sản phẩm giày dép, túi xách vẫn còn thấp (khoảng 35%-40%), trong đó chủ yếu gồm các phụ liệu thứ yếu là đế giày, chỉ khâu, keo, phom...
Với ngành dệt may, việc không chủ động được nguyên phụ liệu trong nước mà phụ thuộc vào nhà cung cấp nước ngoài cũng làm hạn chế khả năng cạnh tranh của DN và sản phẩm. Gần đây, có xu hướng các nhà đầu tư nước ngoài rót vốn vào lĩnh vực xơ sợi, dệt vải nhằm triển khai tận dụng cơ hội đón đầu từ các FTA được kỳ vọng sẽ góp phần giảm bớt áp lực nhập khẩu nguyên phụ liệu.
Các chuyên gia cho rằng cơ hội từ các FTA rất lớn đối với xuất khẩu dệt may, da giày của Việt Nam trong thời gian tới nhưng không hiển nhiên DN được hưởng lợi mà phải đáp ứng tiêu chuẩn về lao động, xuất xứ và môi trường, nhất là khi EU và các thị trường khác đang nâng cấp tiêu chuẩn môi trường. Lúc này, một vấn đề quan trọng là phải phát triển được ngành công nghiệp hỗ trợ để DN tham gia vào chuỗi sản xuất toàn cầu của các thương hiệu lớn thế giới, nâng giá trị gia tăng cho hàng xuất khẩu.