Thiếu máu là tình trạng thiếu các tế bào hồng cầu khỏe mạnh hoặc thiếu huyết sắc tố. Huyết sắc tố là một phần của tế bào hồng cầu gắn kết với ôxy. Khi cơ thể không có đủ huyết sắc tố lưu thông thì cũng không có đủ ôxy đi đến mọi bộ phận cơ thể, khiến cho các cơ quan và mô không thể hoạt động theo cách thích hợp.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Thiếu máu do thiếu sắt xảy ra khi cơ thể không có đủ sắt để tạo ra đủ huyết sắc tố cần thiết. Vì vậy, thiếu máu do thiếu sắt liên quan trực tiếp đến tình trạng cơ thể thiếu chất sắt và có thể phát xuất từ vài nguyên nhân khác nhau.

Chế độ ăn ít chất sắt là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến thiếu sắt. Sắt được tìm thấy chủ yếu trong máu và được lưu giữ trong tế bào hồng cầu, nên những nguyên nhân gây mất máu như bị thương hoặc tình trạng xuất huyết kinh nguyệt nặng cũng có thế gây thiếu sắt. Một số người có thể bị giảm khả năng hấp thu sắt từ thực phẩm mà họ ăn vào. Vấn để hấp thu xảy ra tại ruột non và có thể do những chứng bệnh như bệnh celiac (bệnh lý đường ruột do nhạy cảm với gluten), bệnh crohn hoặc bệnh nhân đã bị phẫu thuật cắt bỏ một phần ruột non. Thai phụ cũng thường có mức độ sắt thấp do bào thai tăng trưởng trong cơ thể cần nhiều sắt. Lượng máu trong cơ thể thai phụ cũng tăng thêm và lượng máu tăng thêm này đòi hỏi thêm nhiều chất sắt.

Ngoài thai phụ, nhóm đối tượng dễ có nguy cơ thiếu sắt hơn bình thường là những người ăn chay triệt để, chỉ dùng thực phẩm có nguổn gốc thực vật. Kinh nguyệt hằng tháng ở nữ giới có thể là yếu tố khiến họ dễ bị thiếu sắt. Những người hiến tặng máu quá thường xuyên cũng có thể dẫn tới nguy cơ thiếu sắt do lượng máu mất đi nhiều. Trẻ sinh non và sinh nhẹ cân dễ bị thiếu sắt và thiếu hụt này có thể được bù đắp phần nào nhờ vào thời gian bú sữa mẹ. Trẻ em phát triển qua nhiều giai đoạn biến đổi về sức khỏe cũng có thể bị thiếu sắt. Lựa chọn chế độ dinh dưỡng giàu sắt với sự hướng dẫn của thầy thuốc là rất cần thiết trong những trường hợp này.

Xét nghiệm máu là cần thiết để chẩn đoán thiếu máu do thiếu sắt Ảnh: MNT

Triệu chứng và điều trị

Tình trạng thiếu máu do thiếu sắt thường phát triển qua thời gian dài và bệnh nhân thường khó biết được cho đến khi có những triệu chứng nặng. Một số trường hơp thiếu sắt có thể được cải thiện mà không cần can thiệp do tình trạng của bệnh nhân thay đổi: Thí dụ phụ nữ sau khi sinh con. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân có bất kỳ triệu chứng thiếu máu do thiếu sắt nào, cần tham khảo ý kiến bác sĩ. Những triệu chứng đó bao gồm: yếu sức, chóng mặt, rất mệt mỏi, móng tay chân dễ gãy, da xanh xao, đau ngực, hơi thở ngắn, nhức đầu, tay chân lạnh, đau hoặc viêm ở lưỡi, chán ăn (đặc biệt là ở trẻ em).

Ở những trường hợp nhẹ, bệnh nhân không có biểu hiện nghiêm trọng nào khác ngoài những triệu chứng kể trên. Tuy nhiên, những biến chứng nặng có thể xảy ra nếu thiếu máu do thiếu sắt không được chữa trị như trẻ em chậm tăng trưởng và phát triển; bệnh về tim như suy tim hay lớn tim do hậu quả của tình trạng thiếu hụt ôxy; biến chứng ở thai phụ như sinh non hoặc con nhẹ cân.

Cần lưu ý là chỉ có bác sĩ mới có thể chẩn đoán bệnh thiếu máu do thiếu sắt và bệnh nhân cần tìm đến bác sĩ khi nhận thấy có dấu hiệu cảnh báo. Ngoài việc khám nghiệm dựa vào thể trạng của bệnh nhân, bác sĩ cần chỉ định xét nghiệm máu để chẩn đoán chính xác và có biện pháp trị liệu thích hợp. Một số xét nghiệm khác cũng rất cần thiết để tìm ra nguyên nhân gây thiếu sắt.

Thiếu máu do thiếu sắt thường được chữa trị theo 2 cách - tăng cường việc hấp thu sắt và chữa trị nguyên nhân tiềm ẩn. Thầy thuốc có thể yêu cầu bệnh nhân bổ sung sắt để giúp điều chỉnh mức độ dung nạp sắt một cách hợp lý và bệnh nhân cần có sự chỉ định của bác sĩ dù viên sắt bổ sung thường được bán không cần kê toa. Lý do là quá nhiều sắt trong cơ thể có thể gây ngộ độc và tổn hại gan. Mặt khác, thêm chất sắt vào cơ thể cũng có thể gây táo bón nên thầy thuốc có thể chỉ định thuốc nhuận tràng để làm mềm phân và tăng cường nhu động ruột. Nếu có bệnh tiềm ẩn gây thiếu sắt, bệnh cần được chữa trị. Bệnh nhân cũng có thể tự điều chỉnh bệnh trạng bằng cách dùng thực phẩm giàu sắt và giàu vitamin C trong chế độ dinh dưỡng.