Trào ngược axít là tình trạng axít từ dạ dày dâng ngược lên thực quản, gây kích thích các mô thực quản dẫn tới ợ nóng - với cảm giác nóng ở ngực. Người bị ợ nóng trong khoảng 2 lần/tuần có thể bị chẩn đoán trào ngược dạ dày thực quản (GERD). Ợ nóng là triệu chứng phổ biến nhất của chứng trào ngược axít và ho mạn tính cũng có thể là triệu chứng kèm theo.
Trào ngược dẫn đến ho như thế nào?
Ho mạn tính thường được định nghĩa là ho kéo dài vài tuần hoặc lâu hơn. Dù ho mạn tính không phải là triệu chứng điển hình của chứng trào ngược axít nhưng GERD có liên quan với ít nhất 25% trường hợp ho mạn tính. Một nghiên cứu khác cho thấy GERD là một yếu tố góp phần trong tổng số khoảng 40% bệnh nhân ho mạn tính. Dù có mối liên quan giữa chứng ho và GERD nhưng không hẳn GERD luôn gây ho. Ho mạn tính là bệnh thường gặp và một bệnh nhân có thể chỉ đơn giản mắc cả 2 chứng bệnh cùng lúc. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp trào ngược axít có thể gây ho hoặc khiến chứng ho tồi tệ hơn. Có 2 cơ chế giải thích hiện tượng này: Thứ nhất, cơn ho xuất hiện khi động tác trào ngược nổi lên do axít từ dạ dày dâng lên thực quản. Thứ nhì, trào ngược dâng lên thực quản khiến những giọt nhỏ axít đọng vào thanh quản hoặc cổ họng và dạng trào ngược này được gọi là trào ngược hầu - thanh quản (LPR) - vốn dẫn tới ho như là cơ chế chống lại trào ngược.
LPR còn được gọi là trào ngược thầm lặng hoặc trào ngược không điển hình, giống như GERD nhưng thường có triệu chứng khác. Khi axít từ dạ dày ngược lên tiếp xúc với dây thanh và cổ họng, có thể xảy ra viêm và dẫn tới những triệu chứng ho, khan tiếng hoặc có cảm giác như có gì bị vướng trong cổ họng. Chỉ có 50% số người bị LPR có triệu chứng ợ nóng và thường khó chẩn đoán ho mạn tính liên quan với trào ngược khi bệnh nhân LPR không có triệu chứng ợ nóng.
Cũng cần lưu ý rằng có tới 75% bệnh nhân liên quan với GERD mà không thấy triệu chứng ở đường tiêu hóa. Cách tốt nhất để chẩn đoán có phải bệnh nhân bị GERD hay không là kiểm tra pH dù cách này ít được thực hiện so với chẩn đoán căn cứ trên triệu chứng và tiền sử bệnh. Xét nghiệm pH bằng cách đặt ống dò qua mũi vào thực quản để đo độ pH thực quản trong 24 giờ. Hiện cũng có phương pháp đặt viên nhộng nhỏ vào thực quản thông qua nội soi. Mặt khác, khi thầy thuốc thử điều trị bệnh nhân GERD bằng thuốc ức chế bơm proton (PPI), nếu triệu chứng ho của bệnh nhân được cải thiện thì có thể kết luận bệnh nhân ho do trào ngược axít.
Chữa trị và phòng ngừa
Mục tiêu chữa trị ho mạn tính có nguyên nhân từ trào ngược axít là hạn chế trào ngược gây ho hoặc khiến triệu chứng ho tồi tệ hơn và thông thường, bệnh nhân phải dùng thuốc. Biện pháp thay đổi lối sống và chế độ ăn cũng có hiệu quả - đặc biệt là ở bệnh nhân có triệu chứng từ nhẹ đến trung bình. Trong trường hợp nghiêm trọng, phẫu thuật có thể được xem xét. Một số biện pháp có thể giúp cải thiện triệu chứng:
- Duy trì chỉ só thể hình (BMI) lành mạnh có thể kéo giảm áp lực lên dạ dày và giảm lượng axít có khuynh hướng trào ngược.
- Mặc quần áo rộng cũng giúp giảm áp lực lên dạ dày.
- Bỏ thuốc lá. Hút thuốc lá có nguy cơ cao dẫn đến GERD.
- Ăn chậm và tránh ăn quá nhiều. Bữa ăn quá no ngăn cơ thắt thực quản dưới (LES) đóng lại khiến axít từ dạ dày dể dâng lên thực quản.
- Không nên nằm liền ngay sau khi ăn hoặc nằm trong khi ăn.
- Nâng cao đầu khi nằm trên giường ngủ.
Một số thực phẩm dễ gây trào ngược cần tránh hoặc ít dùng như: thức uống có cồn, thức uống chứa caffeine, sô-cô-la, chanh, các món chiên, món ăn nhiều chất béo, chanh, tỏi, củ hành, bạc hà và thức ăn nhiều gia vị, cà chua và thức ăn nhiều cà chua. Thực phẩm gây trào ngược có thể ảnh hưởng tùy người nên bệnh nhân cần ghi nhận dạng thực phẩm nào dễ góp phần tăng triệu chứng cho riêng mình để phòng tránh. Một số loại thuốc thường dùng để chữa trị trào ngược bao gồm:
- Thuốc kháng axít: Một số thuốc kháng axít thuộc dạng không cần kê toa, trong đó có natri bicacbonat (còn gọi là baking soda).
- Thuốc kháng histamin H-2: Có thể giảm sản sinh axít dạ dày trong 12 giờ.
- Thuốc PPI: Được xem là mạnh hơn thuốc kháng histamin H-2, có tác dụng ngăn sản sinh axít lâu hơn và cho phép mô thực quản có thời gian chữa lành.
Hầu hết bệnh nhân GERD và trào ngược axít có thể ít nhiều được chữa khỏi qua cách thay đổi lối sống, thay đổi chế độ ăn uống và dùng thuốc. Tuy nhiên, một số trường hợp nghiêm trọng có thể được xem xét phẫu thuật bao gồm phẫu thuật thắt LES hoặc đặt thiết bị từ tính nhằm trợ giúp chức năng cho LES. Về triệu chứng ho, cần gặp bác sĩ khi bị ho vài tuần không giảm, ho ra máu hoặc đau ngực, khó thở. Việc xác nhận chứng ho liên quan với trào ngược axít cũng phải do bác sĩ quyết định.
Nguyên nhân gây ho khác
Có rất nhiều nguyên nhân gây ho mạn tính. Một số nghiên cứu chỉ ra đến 20 nguyên nhân, trong đó cùng lúc có hơn một nguyên nhân chiếm tỉ lệ 62% trường hợp. Những nguyên nhân thông thường là: Suyễn, nhiễm trùng đường hô hấp, viêm phế quản mạn tính, hội chứng chảy dịch mũi sau, hút thuốc lá, dùng một số thuốc như thuốc ức chế men chuyển angiotensin.
