Đây là nhận xét của nhóm nghiên cứu đưa ra tại khảo sát Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) 2015 do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ (USAID) vừa công bố.

Liên kết kém với khối FDI

Theo nhiều chuyên gia kinh tế, mức độ phát triển kinh tế của Việt Nam phụ thuộc nhiều vào việc doanh nghiệp (DN) trong nước có tham gia được vào chuỗi giá trị toàn cầu. Khi đó, DN vừa được hưởng lợi từ nguồn vốn, công nghệ nước ngoài lại vừa tiếp cận với thị trường thế giới, rồi tác động lan tỏa đến toàn bộ nền kinh tế. Nhưng, PCI 2015 lại cho thấy sự liên kết giữa các DN vừa và nhỏ với DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tại Việt Nam thông qua việc cung cấp hàng hóa, dịch vụ còn hạn chế. Chỉ có khoảng 3%-4% DN nhỏ, siêu nhỏ có khách hàng chính là FDI, tỉ lệ DN quy mô vừa và lớn cũng chỉ lần lượt 7% và 11%.

Đáng lo ngại là nhiều DN vừa và nhỏ chưa nắm được thông tin về các hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam tham gia hoặc ký kết gần đây. Quy mô DN càng nhỏ thì mức độ hiểu biết về các FTA càng thấp! Điều này lý giải việc khối FDI hiện chiếm tỉ trọng 70,7% tổng giá trị xuất khẩu của Việt Nam năm ngoái. Việc DN trong nước có lấy được “miếng bánh” lớn hơn nhờ tận dụng lợi thế từ các FTA vẫn là một câu hỏi lớn.

Tại buổi đối thoại chủ đề kết nối DN thành viên các nước TPP - Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương vừa diễn ra ở TP HCM, nhiều DN vừa và nhỏ băn khoăn không biết tác động của TPP đối với DN mình ra sao, liệu DN có “chết chìm” trong hiệp định này? Ông Giản An Thanh, chuyên gia kinh tế từ Canada, rất bất ngờ với ý kiến của các DN, bởi các nước Malaysia, Nhật, Mỹ, Canada đã chuẩn bị rất kỹ cho TPP. Nếu không chuẩn bị, nguy cơ DN Việt sẽ bị thiệt trên sân nhà vì dù không xuất khẩu, không đầu tư ra nước ngoài, hàng ngoại giá rẻ cũng tràn vào cạnh tranh trực tiếp với DN Việt khi thuế suất về 0%.

Chịu nhiều thiệt thòi

Kết quả khảo sát PCI 2015 cũng cho thấy khi đánh giá về môi trường kinh doanh tại các địa phương, DN vừa và nhỏ có cảm nhận tiêu cực hơn DN lớn trên một số lĩnh vực như tiếp cận đất đai, tính minh bạch, cạnh tranh bình đẳng... Như lĩnh vực tiếp cận đất đai, tỉ lệ các DN vừa và nhỏ có đất và sở hữu giấy chứng nhận quyền sử dụng đất tương đối thấp so với DN lớn, nên việc tiếp cận vốn ngân hàng cũng khó hơn. Khoảng 90% DN vừa và nhỏ nói phải có tài sản thế chấp mới vay được vốn ngân hàng.

Ngay việc tiếp cận những tài liệu kế hoạch, văn bản pháp luật tại các tỉnh, thành của khối DN vừa và nhỏ cũng gặp khó khăn. Số lượng DN cho biết phải có mối quan hệ với cơ quan nhà nước để tiếp cận thông tin chiếm tỉ lệ khá cao. Chưa kể, việc chi trả chi phí không chính thức là một gánh nặng khác mà DN vừa và nhỏ phải đối mặt, khi có khoảng 62% DN siêu nhỏ và 68% DN nhỏ nói rằng hiện tượng này là thường xuyên. Và cả tình trạng nhũng nhiễu khi giải quyết thủ tục hành chính...

Vì sao DN vừa và nhỏ ngại lớn? Theo nhóm nghiên cứu, thanh kiểm tra của cơ quan nhà nước vẫn là gánh nặng đối với nhiều DN tư nhân. Có tới 74% DN từng đón tiếp các đoàn kiểm tra trong tất cả lĩnh vực. Đáng lo ngại, DN quy mô càng lớn thì gánh nặng về thanh kiểm tra càng cao. Chi phí thực hiện thủ tục hành chính tăng, rủi ro tăng khi quy mô tăng có thể là một nguyên nhân khiến các DN vừa và nhỏ “ngại lớn”. Do đó để hỗ trợ DN, nhóm nghiên cứu đề xuất, các tỉnh thành cần tiếp tục cắt giảm thủ tục hành chính theo hướng đơn giản, dễ hiểu, nhất là tập trung một số lĩnh vực DN vừa và nhỏ gặp nhiều phiền hà như bảo hiểm xã hội, đất đai, hải quan, lao động...

VŨ PHONG