Đây cũng là một lý giải tại sao việc cai thuốc lá trở nên khó khăn đối với nhiều người mặc dù nhu cầu và mức độ sử dụng có khác nhau. Cần sự chuyển biến nhận thức kiểm soát và phòng ngừa tác hại của thuốc lá là một quá trình và cần có sự đồng thuận xã hội trên cơ sở xây dựng những nhận thức chung về sản phẩm thuốc lá.

Nguyên nhân của nhiều loại bệnh

Trước hết cần nhận thức rõ ràng rằng thuốc lá là sản phẩm độc hại cho sức khỏe và nó là nguyên nhân gây nên nhiều loại bệnh tật. Nghiện thuốc lá bao gồm 3 cấp độ khác nhau: nghiện thực thể, nghiện tâm lý và nghiện về hành vi. Nghiện thực thể là nhu cầu cần duy trì nồng độ nicotine trong máu của người hút thuốc lá nếu không sẽ dẫn đến tình trạng triệu chứng bệnh lý rõ rệt. Nghiện tâm lý là việc giúp giải quyết, giải tỏa những biểu hiện căng thẳng về mặt tinh thần. Nghiện về hành vi là thói quen liên kết sự kiện hút thuốc với các sự kiện khác trong cuộc sống như một phản xạ có điều kiện. Đối với nghiện thực thể thì cần có thêm các dịch vụ hỗ trợ cai nghiện cùng nhiều biện pháp hỗ trợ lẫn nhau như phòng tư vấn và cai nghiện thuốc lá, tổng đài tư vấn cai nghiện thuốc lá.

Trong khi đó việc sử dụng thuốc lá không đúng nơi quy định, gây nên tình trạng hút thuốc thụ động, ảnh hưởng đến sức khỏe các cá nhân khác là sự vi phạm đến quyền bảo vệ sức khỏe của người không hút thuốc và cần có sự kiểm soát đối với người hút thuốc để bảo đảm sự bình đẳng cũng như bảo vệ sức khỏe cộng đồng nói chung. Do đó việc kiểm soát thuốc lá không đơn thuần chỉ là các biện pháp hànhchính, xử phạt mà điểm cốt lõi của nó là việc làm sao tác động để thay đổi nhận thức và hành vi của cả người hút và không hút thuốc. Vai trò của gia đình, cộng đồng, nhất là các tổ chức xã hội, đoàn thể có một ý nghĩa quan trọng trong việc làm giảm nhu cầu cũng như kiểm soát việc sử dụng thuốc lá.

Tăng thuế để giảm hút thuốc lá

Kinh nghiệm từ các nước cho thấy việc ban hành các quy định về phòng chống tác hại thuốc lá đã giảm đáng kể tỉ lệ hút thuốc lá ở các đối tượng. Tại Thái Lan, năm 1992, quốc hội đã ban hành 2 đạo luật: Luật Kiểm soát sản phẩm thuốc lá và Luật Bảo vệ những người không hút thuốc; năm 2001 ban hành luật về Quỹ Sức khỏe. Năm 2006, Sri Lanka ban hành Luật Về cơ quan nhà nước có thẩm quyền về kiểm soát rượu, thuốc lá. Sau một thời gian thực hiện, 2 quốc gia đã thu được kết quả tốt trên nhiều mặt. Chính phủ đã kiểm soát được việc tiêu thụ thuốc lá và số lượng tiêu thụ giảm dần, trong khi nguồn thu cho ngân sách vẫn tăng. Tại Thái Lan, năm 1991, số người hút thuốc là 12,6 triệu, năm 2009 giảm còn 10,9 triệu theo số tuyệt đối. Tại Sri Lanka, tỉ lệ nam giới hút thuốc giảm từ 29% năm 2008 còn 22% vào năm 2015. Đặc biệt, việc tăng thuế để làm giảm sức mua sản phẩm thuốc lá vì nó được coi là mặt hàng có hại cho sức khỏe, không được khuyến khích, đồng thời vẫn tăng nguồn thu cho ngân sách. Thái Lan áp dụng thuế suất tiêu thụ đặc biệt tới 85% đối với sản phẩm thuốc lá điếu và cộng thêm 7% thuế GTGT. Tỉ lệ phần trăm của thuế thuốc lá trên giá bán lẻ mỗi bao là 70%.

Với 15,3 triệu người hút thuốc lá (chiếm 47,4%) và 33 triệu người lớn bị phơi nhiễm với khói thuốc thụ động tại nhà và 5 triệu người bị phơi nhiễm tại nơi làm việc, năm 2001, Chương trình Phòng chống tác hại của thuốc lá (VINACOSH) được thành lập theo Quyết định số 467/QĐ-TTg ngày 17-4-2001 của Thủ tướng Chính phủ, cùng với sự phối hợp tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội đã triển khai nhiều hoạt động: xây dựng trường học không khói thuốc, môi trường làm việc không khói thuốc, triển khai tư vấn cai nghiện thuốc lá tại các bệnh viện, trung tâm chăm sóc sức khỏe… Ngày 11-11-2004, Việt Nam đã phê chuẩn Công ước khung về kiểm soát thuốc lá của Tổ chức Y tế thế giới và có hiệu lực tại Việt Nam từ ngày 17-3-2005 và năm 2012, Quốc hội đã ban hành Luật Phòng chống tác hại thuốc lá. Tuy nhiên, để có hiệu quả, phải có sự quyết tâm chính trị trước những vấn đề sức khỏe của nhân dân và cộng đồng xã hội. Bên cạnh đó là quyết tâm của mỗi cá nhân đối với bản thân cũng như giúp người thân của mình.

Bài và ảnh: Nguyễn Hải Anh