Thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) năm 2017 cho thấy tỉ lệ thuế của Việt Nam trong giá bán lẻ thuốc lá chỉ hơn 35%, trong khi trung bình thế giới là gần 59%. Ví dụ như: Thái Lan là 75%, Brunei 81%, Malaysia 57%, Đức 75%, Pháp 80%... Điều này khiến cho giá thuốc lá trung bình của Việt Nam đứng gần cuối bảng trong so sánh với các nước khu vực Tây Thái Bình Dương. Ông Nguyễn Tuấn Lâm, đại diện WHO tại Việt Nam, cho biết theo ước tính của WHO và Ngân hàng Thế giới, khi tăng thuế để giá tăng 10% thì sẽ giảm tiêu dùng khoảng 4% ở các nước phát triển và 5% ở các nước đang phát triển. Còn ở người nghèo và lớp trẻ giảm tiêu thụ nhiều hơn. Cụ thể, khi tăng giá 10% sẽ giảm tiêu thụ tới 10% ở trẻ em và người nghèo. Giá thuốc lá cao cũng có tác dụng ngăn ngừa trẻ bắt đầu hút thuốc.
2 người trưởng thành có 1 người hút thuốc
Theo bà Phạm Thị Hoàng Anh, Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam, Việt Nam là quốc gia có lượng tiêu dùng thuốc lá cao, đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN và thứ 9 trên thế giới về số người hút thuốc lá. Trung bình cứ 2 nam giới trưởng thành thì có 1 người hút thuốc, tỉ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên (15-24 tuổi) là 24,3%. Việt Nam đã và đang chịu gánh nặng bệnh tật và kinh tế khổng lồ do sử dụng thuốc lá. Năm 2015, tổng số tiền người dân Việt Nam bỏ ra mua thuốc lá lên tới 31.000 tỉ đồng. Chính vì vậy, tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) nhằm tăng giá thuốc lá là một giải pháp hiệu quả, chiếm 60% trong tổng số các giải pháp, nhằm giảm sức mua thuốc lá và ngăn ngừa bệnh tật, tử vong do thuốc lá.
Nhiều bệnh nhân bị ung thư phổi cho biết trước đó họ có quá trình dài nghiện thuốc lá. (Ảnh chỉ có tính minh họa)
Các chuyên gia khuyến cáo để đạt được mục tiêu quốc gia về giảm tỉ lệ hút thuốc cũng như giảm gánh nặng kinh tế và sức khỏe do sử dụng thuốc lá gây ra, đồng thời góp phần tăng thu ngân sách, chính sách thuế thuốc lá nên được cải cách theo hướng bổ sung thuế tuyệt đối bên cạnh thuế tỉ lệ hiện nay, ở mức 5.000 đồng/bao. Khi đó, sẽ có tác động giảm tỉ lệ hút thuốc ở nam giới từ 45,3% (năm 2015) xuống 39% (năm 2020) và giúp phòng tránh được 900.000 ca tử vong sớm trong tương lai.
Đề xuất tăng kịch khung
Hiện Bộ Tài chính đang đề xuất 2 phương án sửa đổi mức thuế TTĐB áp dụng với mặt hàng thuốc lá. Trong đó phương án tăng thuế suất thuế theo lộ trình, năm 2020 tăng từ 75% lên 80%, một năm sau tăng lên mức 85%. Mức thuế TTĐB với thuốc lá hiện nay là 70% (áp dụng từ năm 2016 đến 2018); đến năm 2019 sẽ tăng lên 75% nhận được sự ủng hộ của nhiều chuyên gia y tế. Đại diện Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá - Bộ Y tế cho rằng càng tăng thuế thì Chính phủ càng có nguồn thu, giá bán lẻ thuốc lá cao thì thanh thiếu niên, người nghèo không có tiền mua sẽ giảm tỉ lệ hút thuốc lá. Tuy nhiên, Bộ Y tế đề xuất thuế TTĐB với thuốc lá cần được tăng ít nhất ở mức 5.000 đồng/bao thuốc để có thể giảm được đáng kể tỉ lệ hút thuốc, đạt mục tiêu Chiến lược quốc gia về phòng chống tác tại thuốc lá đến năm 2020.
Nhiều ý kiến cho rằng thuế TTĐB thuốc lá trong thời gian qua tại nước ta tăng rất chậm, tăng "rụt rè", mức thuế này cũng thấp hơn rất nhiều so với thế giới. Mỗi lần chỉ tăng 5% lại cách nhau khá xa. Tỉ lệ thuế và giá bán thấp là nguyên nhân chính khiến lượng người sử dụng thuốc lá ở Việt Nam lớn. Trong số các nước ASEAN, Thái Lan là một ví dụ điển hình của việc sử dụng chính sách thuế thuốc lá mạnh để nâng cao sức khỏe cộng đồng. Mức thuế TTĐB tại Thái Lan tương đương mức thuế hơn 500% theo giá xuất xưởng như cách tính thuế tại Việt Nam.
Theo Tổ chức HealthBridge Canada, kết quả khảo sát ý kiến cộng đồng cũng cho thấy đề xuất tăng mạnh thuế thuốc lá được người dân ủng hộ. Theo một nghiên cứu do Vital Strategy thực hiện ở Hà Nội và TP HCM vào tháng 1-2018 cho thấy 94% thành viên nhóm không hút thuốc lá cho biết thuế thuốc lá nên tăng ít nhất 5.000 đồng/bao thuốc lá, đối với nhóm không hút thuốc lá cũng có tới 57% ủng hộ việc tăng thuế thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng. Một khảo sát khác đối với gần 600 thanh thiếu niên độ tuổi 13-24 cho thấy đa số thanh thiếu niên nhận định giá thuốc lá hiện đang ở mức rẻ và trung bình (76,2%) và ủng hộ việc tăng thuế để tăng giá thuốc lá (83,5%).
