Bảo hiểm thất nghiệp vẫn nặng về giải quyết hậu quả

Đổi mới và nâng cao chất lượng hoạt động của hệ thống dịch vụ việc làm, rà soát đánh giá lại việc thực hiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp là những vấn đề được Thứ trưởng Bộ LĐ-TB-XH Doãn Mậu Diệp nhấn mạnh khi trao đổi với phóng viên về việc thực hiện chính sách việc làm trong năm 2019.

Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Doãn Mậu Diệp

Thứ trưởng đánh giá thế nào về việc thực hiện chính sách việc làm trong năm vừa qua?

Ông Doãn Mậu Diệp: Về cơ bản, những năm gần đây, số người được giải quyết việc làm đều nằm xung quanh con số 1,5-1,6 triệu người/ năm. Con số ổn định như thế chứng tỏ thị trường lao động của chúng ta cũng khá ổn định. Năm 2018 là năm chúng ta hoàn thành các chỉ tiêu về giải quyết việc làm, cũng là năm mà giữa giải quyết việc làm trong nước và giải quyết việc làm ngoài nước khá hài hòa, và vì thế chúng ta duy trì được tỉ lệ thất nghiệp khá thấp.

Trong năm 2018, hệ thống dịch vụ việc làm được triển khai khá tốt. Công tác tư vấn, giới thiệu việc làm, thực hiện các chính sách bảo hiểm thất nghiệp cũng được chú trọng và đem lại kết quả khá tốt với doanh nghiệp và người lao động. Nhưng cũng có một điểm yếu trong giải quyết việc làm là sự tương thích giữa trình độ đào tạo với công việc mà người lao động làm. Ý tôi muốn nói là những em tốt nghiệp các trường cao đẳng, đại học có tỷ lệ thất nghiệp cao, thời gian tìm kiếm việc làm dài hoặc làm những công việc không tương xứng với trình độ đào tạo vẫn còn là bài toán cần tiếp tục giải quyết. Có những nghiên cứu cho thấy, giữa số lượng đào tạo với thị trường việc làm thì chỉ có 40% được đào tạo hoàn toàn phù hợp với công việc người lao động đang làm; 40% có trình độ cao hơn nhưng công việc thấp hơn và khoảng 20% trình độ đào tạo thấp nhưng phải đảm nhận công việc đòi hỏi kỹ năng cao hơn. Đó là câu chuyện của toàn thế giới. Và vì thế, trong năm 2019, Chính phủ cũng như Bộ trưởng Đào Ngọc Dung đã chỉ đạo lĩnh vực việc làm là phải làm tốt công tác dự báo nhu cầu của thị trường, làm sao để đào tạo cả về số lượng, quy mô, cả về cơ cấu, trình độ gần hơn với nhu cầu thị trường. Mặc dù đòi hỏi công tác đào tạp phải hoàn toàn phù hợp với nhu cầu thị trường là bất khả thi và cả thế giới đều gặp phải câu chuyện đó. Nhưng nếu đào tạo càng gần với thị trường bao nhiêu thì càng tiết kiệm được bấy nhiêu. Tiết kiệm được chi tiêu của gia đình cho vấn đề học hành, tiết kiệm được chi tiêu từ ngân sách cho phát triển, tiết kiệm cho cơ sở đào tạo và tiết kiệm được cả thời gian cho những người đi học. .

Ngoài việc làm tốt hơn công tác dự báo nhu cầu của thị trường lao động, theo Thứ trưởng,  năm 2019, chúng ta sẽ phải tập trung vào những giải pháp gì nữa?

Trong năm 2019, hệ thống dịch vụ việc làm cũng cần đổi mới và nâng cao chất lượng hoạt động. Trong đề án về cải cách chính sách BHXH có nội dung về BHTN. Mặc dù, chính sách BHTN của ta về cơ bản là tốt, tuy nhiên, hiện vẫn nặng về giải quyết hậu quả, tức là khi nào người lao động thất nghiệp thì chúng ta hỗ trợ trợ cấp thất nghiệp, hỗ trợ đào tạo để họ có thể thích ứng với công việc mới, nhưng lại nhẹ về phòng ngừa và giảm thiểu tình trạng thất nghiệp ví dụ như các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp, cơ cấu lại lực lượng lao động, bố trí lại lao động để tránh sa thải. Những chính sách hỗ trợ doanh nghiệp để có thể tiếp tục sử dụng lao động thay vì cho họ thôi việc, chấm dứt hợp đồng. Những vấn đề như lao động trung niên, từ 35-40 tuổi bị sa thải chẳng hạn thì vẫn chưa có chính sách gì để hỗ trợ, trong khi rất nhiều nước  đã có những chính sách như hỗ trợ doanh nghiệp và đóng giúp một phần BHXH chẳng hạn để giảm chi phí cho doanh nghiệp để họ tiếp tục sử dụng lao động.

Thực ra, bản chất của bảo hiểm chính là sự chia sẻ những rủi ro. Chính vì vậy, Đề án về cải cách chính sách BHXH và BHTN cũng nhấn mạnh rằng, chính sách BHTN thể hiện sự gắn kết giữa cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam, giữa doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp mạnh với những doanh nghiệp nhỏ và doanh nghiệp yếu, giữa những người có trình độ, kỹ năng cao hơn, công việc ổn định hơn với những người có trình độ thấp, công việc bấp bênh hơn. Chính sự gắn kết sẽ làm cho cộng đồng doanh nghiệp mạnh hơn và người lao động cũng được đảm bảo hơn về mặt an sinh.

Nghĩa là sắp tới cần có sự thay đổi về chính sách BHTN, thưa Thứ trưởng?

Trong năm 2019, cần rà soát, đánh giá lại, tổng kết việc thực hiện chính sách BHTN, sẵn sàng cho việc sửa đổi Luật Việc làm khi thực hiện đề án về cải cách chính sách BHXH trong đó có BHTN. Trong năm 2019, trong lĩnh vực việc làm cũng phải xây dựng đề án về nâng cao năng lực hoạt động của các cơ quan thực hiện chính sách BHTN. Chẳng hạn, vấn đề tài chính trong việc thực hiện chính sách BHTN của các Trung tâm dịch vụ việc làm  cần phải làm  rõ, từ việc thu thập thông tin, tư vấn, bố trí sắp xếp việc làm cho người lao động, hỗ trợ đào tạo nghề… Tất cả các hoạt động đó thì phải lấy từ quỹ BHTN chứ không phải từ ngân sách nhà nước. Tất nhiên, có một bộ phận mới tham gia vào thị trường lao động, chưa hề tham gia BHTN thì mới dùng một phần ngân sách nhà nước. Rồi ngay cả đội ngũ cán bộ hiện nay tại các Trung tâm dịch vụ việc làm cũng có những bất cập, chính vì vậy, chuyên nghiệp hóa và nâng cao trình độ chuyên môn, chất lượng làm việc của cán bộ Trung tâm dịch vụ việc làm cũng là một nội dung mà Đề án này cần phải giải quyết.  Vì thế, năm 2019, một mặt cần rà soát sửa đổi Luật Việc làm, mặt khác cũng phải nâng cao năng lực và chất lượng hoạt động của những người tổ chức thực hiện chính sách mà nòng cốt là bộ phận bảo hiểm thất nghiệp của Bảo hiểm xã hội Việt Nam và các Trung tâm dịch vụ việc làm nơi trực tiếp thực hiện chính sách BHTN, các cơ chế tài chính, công tác cán bộ cần phải giải quyết rất rõ ràng…

Đối với lĩnh vực việc làm, còn rất nhiều hoạt động khác nữa cần được triển khai như: sửa đổi một số Nghị định liên quan đến hỗ trợ việc làm. Mong muốn của chúng ta là không ai bị bỏ lại phía sau, vì thế, trong thiết kế các chính sách việc làm đều có một nội dung quan trọng là Quỹ quốc gia hỗ trợ việc làm, rà soát sửa đổi các quy định về mức vay, thủ tục vay, về thời hạn cho vay, đối tượng cho vay… để đảm bảo được tất cả những người mong muốn tiếp cận với Quỹ thì đều có thể tiếp cận được.

Công ước về Chính sách việc làm của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) cũng nhấn mạnh, những nước tham gia Công ước này thì đều đảm bảo rằng khi mọi người có nguyện vọng tìm được việc làm phù hợp với năng lực của mình thì đều được các quốc gia đó nỗ lực tối đa để hỗ trợ họ. Xung quanh lĩnh vực việc làm cũng còn rất nhiều các việc khác phải làm với mong muốn là duy trì được việc làm cho người lao động, tránh sa thải, việc làm ổn định bền vững thay vì những việc làm bấp bênh, không ổn định. Vì thế, cũng giống như các nước, một trong những nhiệm vụ quan trọng của chúng ta là cố gắng chuyển lao động từ khu vực phi chính  thức sang chính thức. Đây cũng là một trong những nội dung của đề án cải cách chính sách BHXH.