“Bệnh nhân zero” của HIV ở Mỹ là ai?

Các nghiên cứu mới đã chứng minh ông Gaetan Dugas, một tiếp viên hàng không được gọi là "bệnh nhân zero”, không phải là người khiến virus gây bệnh AIDS này lan đến Mỹ.

Một phân tích đột phá về các mẫu máu từ những năm 1970 đã cung cấp những thông tin mới về cách thức virus HIV truyền từ châu Phi đếni Nam Mỹ qua vùng Caribbean.

Nghiên cứu trên, do một nhóm các nhà khoa học quốc tế tiến hành, được đăng tải trên tạp chí Nature hồi tuần này

“Không có ai đáng bị đổ lỗi về sự lây lan của một loại virus mà không một ai biết tới. Việc làm thế nào loại virus này có thể đi từ vùng Caribbean tới TP New York – Mỹ những năm 1970 là một câu hỏi mở” – đồng tác giả của nghiên cứu, Tiến sĩ Michael Worobey, hiện là giáo sư và là người đứng đầu khoa sinh thái và sinh học tiến hóa tại Trường ĐH Arizona, phát biểu tại một cuộc họp báo mới đây.

“Đó có thể là người có bất kỳ quốc tịch nào, hoặc thậm chí là các sản phẩm từ máu. Rất nhiều sản phẩm từ máu được dùng tại Mỹ trong những năm 1970 đến từ Haiti. Những điều chúng tôi làm trong nghiên cứu này là cố gắng lần lại nguồn gốc của những trường hợp nhiễm AIDS đầu tiên được phát hiện" – tiến sĩ Worobey nói thêm.

Gaetan Dugas, người đàn ông chịu tiếng oan trong nhiều năm. Ảnh: AP

“Bệnh nhân zero” - sức mạnh của một cái tên

Vào năm 1981, các nhà nghiên cứu tại Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) lần đầu tiên phát hiện một dịch bệnh bí hiểm. Trong đó, họ tìm thấy mối liên hệ giữa loại virus làm suy giảm hệ miễn dịch của con người, còn gọi là HIV, với hoạt động tình dục.

Họ bắt đầu nghiên cứu một nhóm những người đàn ông đồng tính nam nhiễm HIV tại bang California. Từ đây, các nhà nghiên cứu kết nối hơn 40 người đàn ông tại 10 thành phố ở Mỹ vào mạng lưới này.

Trong đó, ông Dugas được đặt gần trung tâm của nhóm này và được gọi là là bệnh nhân O, một cách gọi tắt để ám chỉ rằng người đàn ông này cư trú ngoài bang California.

Tuy nhiên, ký tự O lại bị hiểu nhầm thành “zero” trong tài liệu khoa học. Trong đó, "bệnh nhân zero" có ý chỉ người đầu tiên được phát hiện mắc một chứng bệnh nào đó. Khi truyền thông và công chúng phát hiện ra điều này, ông Dugas bỗng nhiên trở thành kẻ tội đồ.

Người đàn ông này và cả gia đình bị chỉ trích trong nhiều năm sau đó. Trong cuốn sách chuyên đề về cuộc khủng hoảng AIDS của tác giả Randy Shilts có tựa “And The Band Played On”, ông Dugas bị nhắc đến rất nhiều và bị gọi là “gã tâm thần” có nhiều bạn tình.

Vào năm 1987, tờ National Review công khai gọi ông Dugas là “Columbus của AIDS” còn tờ New York Post chỉ đích danh ông là “người đàn ông đem AIDS tới chúng ta” ngay trên trang nhất.

Virus HIV. Ảnh: Alamy

“Chúng tôi khá khó chịu về điều đó bởi nó đơn giản là một sai lầm. Nhưng điều này không ngăn được mọi người nói ra bởi nó thu hút quá nhiều sự chú ý” – Tiến sĩ James Curran, giám đốc của Trung tâm Nghiên cứu AIDS của Trường ĐH Emory (Mỹ), chia sẻ. Ông Curran từng làm việc với đội nghiên cứu AIDS tại CDC năm 1981.

“CDC chưa bao giờ nói rằng ông Dugas là bệnh nhân zero hay là người đầu tiên có HIV. Ngoài việc ảnh hưởng đến danh dự của ông Dugas, nó còn tác động xấu tới sự thật của khoa học. Tôi nghĩ rằng khái niệm bệnh nhân zero luôn là một sai lầm và có thiếu sót. Các nhà khoa học chưa bao giờ nói như thế” – ông Curran lý giải.

Ông Dugas qua đời năm 1984 do các biến chứng liên quan tới AIDS. Hơn 30 năm sau, các nhà khoa học đã dùng các mẫu máu của chính ông Dugas để xóa tiếng oan cho người đàn ông này.

Quay ngược thời gian cùng máu

Trong nghiên cứu mới, tiến sĩ Worobey cùng các đồng sự thu thập các mẫu máu lưu trữ tại hai thành phố New York và San Francisco, ban đầu vốn được dùng để nghiên cứu bệnh viêm gan B vào năm 1978 và 1979. Các mẫu này được lấy từ những người đàn ông có quan hệ đồng giới.

Trong buổi họp báo ngày 25-10, ông Worobey cho biết họ phát hiện ra “tỉ lệ nhiễm HIV trong những mẫu máu của bệnh nhân viêm gan B khá cao”.

Từ những mẫu máu này, các nhà nghiên cứu đã khôi phục 8 trình tự gien của HIV, đại diện cho những gien xưa nhất của loại virus này ở Nam Mỹ. Sau khi phân tích, họ không tìm ra bằng chứng sinh học nào cho thấy ông Dugas là người mang HIV tới Mỹ. Ngoài ra, họ còn phát hiện ra bằng chứng quan trọng cho thấy virus HIV thâm nhập vào Mỹ từ một đại dịch trước đó ở vùng Caribbean vào những năm 1970.

Đường đi đến Mỹ của virus HIV. Ảnh: Nature

Con đường đến Mỹ của HIV

Trình tự gien giúp các nhà khoa học lần về quá khứ để xác định cách thức xuất hiện của một loại virus và nghiên cứu đường đi của nó bằng cách kiểm tra các đột biến xuất hiện trong hệ gien.

Các nhà khoa học cho rằng HIV bị truyền sang con người sau khi một con tinh tinh khiến một người nào đó bị lây nhiễm ở châu Phi hạ Sahara vào đầu thế kỷ 20.

Nhiều nhà khoa học nhất trí rằng virus HIV sau đó "vượt" Đại Tây Dương, nhanh chóng lây lan khắp vùng Caribbean trước khi đến Mỹ, có thể là từ Haiti - tiến sĩ Curran nói.

Vào tháng 6, các nhà khoa học tại Trường ĐH Oxford (Anh) công bố nghiên cứu cho thấy HIV lây lan thông qua một số tuyến đường di trú cụ thể - dựa trên du lịch và thương mại – trong suốt 50 qua.

Các nhà nghiên cứu hi vọng rằng những phát hiện của họ có thể giúp thế giới hiểu rõ hơn về cách HIV lây nhiễm giữa con người và việc đổ lỗi cho một bệnh nhân duy nhất về sự bùng nổ của dịch bệnh là một sai lầm.