Tại buổi thảo luận, TS-BS Lại Đức Trường, chuyên gia WHO tại Việt Nam, cho biết bệnh không lây nhiễm (đái tháo đường, tim mạch, huyết áp, ung thư, hô hấp mạn tính…) là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật.
Hiện nay, số bệnh nhân mắc bệnh không lây rất cao. Cụ thể, tỉ lệ mắc tăng huyết áp chiếm 26% số người từ 18-69 tuổi, đái tháo đường chiếm 7,1% dân số cả nước. Dù bệnh nhân đông nhưng tỉ lệ người được quản lý, điều trị rất thấp. Trong đó, bệnh huyết áp có 86,4% và đái tháo đường có 71,1% người bệnh không được quản lý, điều trị. Về tỉ lệ tử vong, có đến 77% người chết do bệnh không lây nhiễm, đặc biệt có gần 50% người tử vong trước 70 tuổi.
TS-BS Lại Đức Trường, chuyên gia Tổ chức Y tế thế giới, báo cáo tại buổi thảo luận
Theo bác sĩ Trường, dù số lượng bệnh nhân mắc bệnh không lây nhiễm lớn, ngày càng gia tăng nhưng chỉ khoảng 20%-30% bệnh nhân nặng, còn lại bệnh vừa và nhẹ có thể quản lý, điều trị tại trạm y tế. Tuy nhiên, nghịch lý là các trạm y tế lại không muốn quản lý, điều trị đối tượng này. Bởi nhân viên y tế ở các trạm không có thu nhập tăng thêm và sợ bị xuất toán, làm sai thì bị trừ lương.
Ngoài ra, bệnh viện tuyến huyện không hỗ trợ hay khống chế trạm y tế vì sợ mất thu nhập do mất bệnh nhân. Trạm y tế có tâm lý mong đợi hỗ trợ điều trị từ bệnh viện tuyến trên hay lãnh đạo địa phương chưa quan tâm đúng mức cũng là những thách thức, khó khăn trong quản lý, điều trị bệnh nhân mắc bệnh không lây nhiễm.
Không chỉ vậy, quy định chế độ cho cán bộ trạm y tế từ nguồn khám chữa bệnh của Bộ Y tế còn thiếu hoặc chưa phù hợp. Ví dụ, giá khám cho bệnh nhân ở trạm y tế là 29.000 đồng, bao gồm chi phí trực tiếp và tiền lương, trong đó chi phí khám chỉ 7.000 đồng/bệnh nhân. "Cán bộ, nhân viên y tế trạm y tế lương rất thấp. Dù quản lý 1 bệnh nhân, 10 hay vài trăm bệnh nhân thì vẫn bấy nhiêu lương. Vì vậy không ai muốn làm" - bác sĩ Trường nói.
Để giải quyết tình trạng này, bác sĩ Trường cho rằng cần sử dụng cách tiếp cận y tế công cộng đã được đưa vào kế hoạch quốc gia phòng chống bệnh không lây nhiễm giai đoạn 2022 - 2025. Theo kinh nghiệm quốc tế, cách tiếp cận này có thể cung cấp dịch vụ thiết yếu cho số lượng lớn bệnh nhân. Cụ thể: Thứ nhất, giao trạm y tế triển khai dịch vụ thiết yếu dưới sự giám sát hỗ trợ của trung tâm y tế. Thứ hai, giao hệ thống kiểm soát bệnh tật là đầu mối quản lý chỉ đạo bệnh không lây tại trạm y tế và cộng đồng. Thứ ba, nâng cao năng lực cán bộ y tế cơ sở. Thứ tư, giải quyết vướng mắc về cơ chế, chính sách như chứng chỉ hành nghề, thuốc thiết yếu, kinh phí, chế độ cho cán bộ y tế. Thứ năm, theo dõi, giám sát hiệu quả trên bệnh nhân và cộng đồng. Thứ sáu, vận động sự tham gia của hệ thống chính trị.