Bộ sản phẩm Lạc Việt của Bibica với hoa văn trống đồng Ngọc Lũ.  Ảnh: HÀ PHƯƠNG

Trống đồng gắn với sự mất còn của các tộc người Việt cổ, như thư tịch cổ còn ghi: “Trống mất thì vận người Man cũng mất” (Người Man là cách gọi hàm ý miệt thị của phong kiến phương Bắc đối với các tộc người Việt cổ). 

Trống là biểu tượng của quyền lực, của thủ lĩnh. Một chiếc trống có thể đổi được ngàn con trâu, bò. Người nào có trống thì có thể “tiếm hiệu xưng vương” như sách xưa ghi lại. Một chiếc trống đúc thành công thì trai gái xa gần trong vùng kéo đến ăn mừng, múa hát, thực sự là ngày hội. Mà cũng không chỉ ngày xưa, thời nay trống đồng cũng rất quý. 

Trống đồng là tác phẩm nghệ thuật đỉnh cao, hình dáng chia làm 3 phần cân đối: tang phình, lưng thon và chân choãi. Khác với trống da, trống đồng chỉ có một mặt, phần chân trống để hở cho âm thoát ra. Trống được xem như một nhạc khí dùng trong những lễ tiết lớn của cả cộng đồng, trong lễ hội cầu mùa. Tiếng trống trầm hùng xen với âm thanh réo rắt của những khèn, lanh canh của chuông đồng tạo thành một dàn nhạc độc đáo. Thế mới biết cách đây hơn 2.000 năm mà người Việt cổ đã rất sành điệu trong âm nhạc.

Trống đồng còn là một tác phẩm mỹ thuật, trang trí trên khắp thân trống các hoa văn khắc vạch đẹp đẽ phản ánh một ngày hội mừng năm mới, mừng ngày gặt mùa: từng đoàn người hóa trang hình chim, mặc áo lông chim, đội mũ gắn lông chim đang diễu hành trên mặt trống. Giữa mặt trống đồng Ngọc Lũ là ngôi sao nổi 14 cánh biểu tượng của mặt trời và trên quai trống là hình tượng bông lúa gần gũi với nhà nông.

Những hoa văn khắc vẽ trên mặt trống tái hiện thế giới quanh cư dân Việt cổ rất sinh động: một mái nhà sàn mái cong, trên mái là hình chim đang đứng. Bên trong là hình đôi trai gái đang ngồi đan tay, đan chân vào nhau như đang trong điệu hát rí ren gần đây vẫn thấy ở vùng núi Thanh Hóa. Các hình động vật cũng được thể hiện rõ nét: đàn chim Lạc giang cánh bay, đuôi xòe rộng, mỏ dài hệt như những đàn cò bay lả bay la trên cánh đồng lúa. Một đàn hươu, cứ một con đực được xen với một con cái. 

Trên tang trống có cảnh thuyền đua, thường có 6 chiếc, trên thuyền có lầu cao, trên lầu có người dương cung, sàn thuyền có người chèo với mái chèo dài. Rõ ràng đây là cảnh đua thuyền của một thời người Việt lấy sông nước là đường giao thông chủ yếu, tục đua thuyền cũng phản ánh lễ hội cầu nước. Cũng còn phải nói đến các tượng cóc được bố trí thường là 4 con đăng đối trên rìa mặt trống đồng. Đó là những “cậu ông Trời” được người Việt cho là loài vật mang trên mình trọng trách của việc cầu mưa mỗi khi có hạn hán. Có lẽ hình tượng cóc với tiếng trống đồng đã thấu lên trời xanh để mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt. 

Người Việt cổ quả là các nghệ sĩ tài ba khi tạo ra được các nét hoa văn đẹp, lại được bố trí theo từng vành trên mặt, trên tang. Những nét chạm, những băng hoa văn này đã tạo ra các mảng đậm nhạt tô điểm trên cái nền óng vàng của chất liệu đồng thau lấp lánh dưới ánh mặt trời.

Hòa chung nhịp đập tự hào của các nghệ nhân đúc trống đồng, những nghệ nhân làm bánh Bibica với mong muốn lưu giữ và gợi nhớ hình ảnh trống đồng thông qua bộ sản phẩm Lạc Việt, một biểu tượng của quyền lực, may mắn và hạnh phúc đến người dân Việt.

Bộ sản phẩm Lạc Việt mang đậm hồn Việt với thiết kế dập nổi hoa văn trống đồng Ngọc Lũ, gợi lên một xã hội hạnh phúc tưng bừng trong khung cảnh ca múa giữa trời, đất và con người. Đặc biệt âm vang tiếng trống đồng ngày xưa như tiếng trống báo hiệu khai xuân của Bibica ngày nay nhắc nhớ truyền thống, củng cố tinh thần yêu nước, báo hiệu một cái Tết vui vầy, ấm áp cho cả dân tộc. Có thể nói trống đồng Ngọc Lũ là chiếc trống đồng đẹp và không tì vết nhất trong các trống đồng Đông Sơn. 

PGS-TS Trịnh Sinh (Viện Khảo cổ học Việt Nam)