1.Bất kỳ ai đến thành phố Nha Trang (Khánh Hòa) đều được nghe kể về “thần dược” cá ngựa (hải mã) với tác dụng “kinh điển” nhất là trong chuyện “phòng the”. Trong những ngày ở thành phố biển, chúng tôi đã lặn lội đi khắp các làng chài, tìm những ngư dân dày dạn kinh nghiệm để hỏi về cá ngựa.

Ông Tư Cày – một lão ngư dành gần trọn cuộc đời cho biển cả, từng vượt sóng vươn khơi không biết mệt mỏi khi được hỏi về loài hải mã kỳ diệu này đã thốt lên: “Cá ngựa bây giờ vô cùng quý hiếm, cả một chuyến ra khơi may lắm thì được vài con”.

Rượu ngâm cá ngựa đang được nhiều người tìm mua.

Từ thông tin của ông Tư Cày, chúng tôi lang thang ở chợ Đầm, một trong những khu chợ bán hải sản lớn nhất ở TP. Nha Trang. Tại đây, cá ngựa được bày bán tương đối phong phú, nhiều hình thức khác nhau. Chị Mai Lan, một tiểu thương chuyên cung cấp các loại “biệt dược” cho khách du lịch mách: “Người ta đi thu gom cả nước về đây bán chứ đâu chỉ riêng biển Nha Trang. Gom mấy năm liền mới có mà dự trữ”.

Khách của chị Lan chủ yếu là quý ông, quý bà ở TP HCM. Họ đặt loại tốt nhất, giá cả không thành vấn đề. Chị Lan “bật mí”: “Các bà trong đó toàn đại gia, bây giờ chỉ cần sức khỏe thật tốt nên ưa chuộng hải mã lắm. Ngoài mua để dùng, họ còn mua biếu tặng...”.

Vậy tác dụng thế nào? Chị Mai Lan quảng cáo hay như ca sĩ hát. Rằng quý ông uống vào thì sức khỏe như voi, cứ như tuổi 30. Còn quý bà thì da đẹp, tóc đen, môi đỏ và yêu đời như gái 18. Ngoài những khoản về sức khỏe sinh lý, thì hải mã còn có tác dụng chữa bách bệnh. Chưa ai chứng thực được tác dụng của hải mã như lời bà buôn Mai Lan, nhưng có một điều rõ ràng là sự mập mờ, bát nháo về nguồn cung hải mã.

Theo lão ngư Tư Cày, thì cá ngựa sống nhiều ở vùng biển châu Á - Thái Bình Dương. Ở Việt Nam, cá có ở khắp các miền biển. Đây là loài thủy sản quý hiếm, có tác dụng trị bệnh và bồi dưỡng cơ thể. Trong dân gian, cá ngựa dùng để trị bệnh hen suyễn, đinh nhọt, tráng dương bổ thận… Ở Nha Trang, các ghe lớn đi giã cào ngoài khơi mỗi chuyến trở về được con nào là dân buôn mua bằng hết. Loại hải sản này hầu như lúc nào cũng “cháy hàng”.

Anh Hai Hiệp, hơn 10 năm trước là chủ một đội tàu đánh cá xa bờ hùng hậu ở Nha Trang. Nói về cá ngựa, anh Hiệp rành rõi mọi chuyện. Anh kêu con trai mang ra cho chúng tôi “mục sở thị” cặp cá ngựa chất lượng chính hiệu, được chính anh đánh bắt từ chục năm trước mang về ngâm. Chỉ vào bình rượu ngâm hải mã, anh Hiệp mô tả rất cụ thể: “Cá có đầu giống như đầu con ngựa, thân dẹp một bên, cổ cao, phần bụng phình ra.

Cặp cá ngựa chính hiệu có tuổi đời cả chục năm.

Xương đầu có nhiều mấu nối lồi và gai nhọn, cấu tạo bởi các vòng xương cho thân và đuôi. Mõm cá hình ống, miệng nhỏ và không có răng. Ở loài cá đực mặt và bụng của phần đuôi có túi ấp trứng do hai nếp da hình thành tạo nên. Loại cá ngựa tốt khi phơi khô sẽ giòn, cứng, cầm không bị dính tay và có mùi thơm nhẹ nhàng”.

Anh Hiệp cho biết, hiện nay cá ngựa được bày bán trên thị trường không biết thật giả ra sao, bởi sự tinh vi, khéo ngụy trang của người buôn. Cá ngựa thật, nhưng chỉ thật ở phần xác. Thực chất, phần tinh túy nhất bên trong đã bị hút hết, chỉ còn lớp vỏ và bộ xương khô.

Anh Hiệp thẳng thắn: “Người ta còn chế biến ra dầu cá ngựa, cao cá ngựa, thuốc cá ngựa, đủ thứ trên đời từ cá ngựa. Nếu không “biến hóa” thì làm gì có được hương liệu từ cá ngựa”.

Dù cá ngựa phơi khô hiện có giá bán từ 500.000 đồng đến 5 triệu đồng/cặp (loại từ 25-35 gram/con), thế nhưng nhiều người vẫn không ngần ngại mua cả chục cặp cá ngựa về dùng.

Do được truyền miệng về công dụng tuyệt diệu nên hải mã nhanh chóng được liệt vào loại quý hiếm. Nhưng có một nghịch lý là quý hiếm mà bán khắp nơi, mua bao nhiêu cũng có. Từ hải mã ngâm trong các hũ rượu, hải mã phơi khô, đông lạnh, thậm chí còn có hải mã tươi sống chiên, xào, nướng, luộc... ăn liền.

Khu chợ buổi sáng của những tàu giã cào gần bờ thỉnh thoảng có bán cá ngựa tươi sống.

Anh Hai Hiệp kể câu chuyện một người bạn của mình, nhân chuyến đi du lịch qua Phú Yên đã hào hứng mua một hũ hải mã ngâm rượu giá rất “mềm mại” về dùng thử. Anh bạn uống hết chai rượu mới té ngửa ra là cặp hải mã “thần dược” được làm bằng nhựa. Người bạn của anh Hiệp lo sợ đã đến bác sĩ tư vấn và kiểm tra sức khỏe ngay.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, sở dĩ nguồn cung cá ngựa dồi dào như vậy là do người dân đã nuôi thành công loài hải sản này. Ở một số tỉnh thành như Đà Nẵng, Phú Yên, Khánh Hòa, Vũng Tàu... nhiều người có thể làm giàu từ nghề nuôi cá ngựa thương phẩm. Lão ngư Tư Cày bộc bạch: “Mấy năm gần đây người ta đánh bắt khai thác cá ngựa tràn lan khiến hệ sinh thái biển mất cân bằng. Bây giờ mỗi chuyến đi giã cào gần bờ may lắm chúng tôi mới phát hiện một hai con cá ngựa hoang dã, đích thực từ biển, số nhiều đều lấy từ vựa nuôi”.

2.Quay trở về TP HCM, chúng tôi được giới thiệu với bà L.T.B (65 tuổi, ngụ quận 1), là khách hàng sử dụng hải mã nhiều năm nay. Bà B. không ngần ngại dẫn chúng tôi về nhà để quảng bá bộ sưu tập rượu cá ngựa của mình.

Đúng như lời kể của cánh nhà buôn, người phụ nữ tuổi đời đã ở “bên kia sườn dốc” nhưng cơ thể rất phồn thực, da dẻ mướt mát, căng mọng. Nói về tác dụng của rượu cá ngựa, bà B. thốt lên: “Tôi dùng thứ này gần chục năm rồi, tối nào vợ chồng cũng uống một ly”.

Vì có tiền của nên bà B. mua rất nhiều cá ngựa mang về ngâm rượu để đó. Hỏi bà B. có biết nguồn gốc, xuất xứ của cá ngựa không? Bà ậm ừ: “Có mấy đứa em ở Nha Trang lấy giúp”. Trong nhóm bạn “U60” của bà B. hầu như ai cũng dùng rượu cá ngựa này và mặc nhiên gán cho nó công dụng giống như biệt dược.

Cá ngựa tốt da bóng loáng, bụng đầy đặn, có mùi thơm đặc trưng.

Từ một người dùng cá ngựa lâu năm, bà B. bỗng dưng trở thành “chuyên gia” về loài hải sản này. Ai cần tìm hiểu bà sẵn sàng tư vấn, chỉ bảo. Ai cần mua bà nhiệt tình sang nhượng với giá “đại gia”. Bà tự hào khoe: “Riêng cái tủ hải mã này của tôi đã lên tới hàng tỷ đồng chứ chẳng ít đâu”.

Tương tự, quý ông Lê Đình Tuấn 70 tuổi (quận Bình Thạnh, TP HCM) cũng là một “đệ tử” của rượu ngâm cá ngựa. Hơn 10 năm trước, ông Tuấn phát hiện bệnh tiểu đường cùng nhiều loại bệnh tuổi già khác. Ông đi chữa trị nhiều nơi, dùng tất cả các loại thuốc đông tây y mà bệnh tình vẫn không tiến triển. Ông tìm đến rượu cá ngựa, dùng nó thường xuyên.

Một thời gian ngắn, ông thấy sức khỏe đi lên, tiểu đường giảm. Ông tâm sự: “Không biết có phải do tác dụng của cá ngựa mang lại hay do mình tập thể thao, ăn uống điều độ, tinh thần thoải mái. Có thằng cháu làm việc ở Nha Trang, mình nhờ nó mua hộ mấy ký cá ngựa khô về ngâm rượu dùng dần”. Chỉ vào những chú cá ngựa vàng ươm, bóng nhẫy, ông Tuấn phấn khởi: “Chúng được thu mua của ngư dân ngay khi tàu vào bờ, không qua lái buôn nào hết”.

Tác dụng của cá ngựa đối với sức khỏe con người đã được khẳng định trong thực tiễn và chứng minh trong khoa học. Tuy nhiên, điều băn khoăn nhất của người dùng là làm sao có được cá ngựa tốt nhất mà không bị “làm ảo thuật” mất hết chất tinh túy bên trong.

Những ngư dân cả đời bám biển, dạn dày kinh nghiệm với hải sản như Tư Cày, Hai Hiệp đã đưa ra lời khuyên rằng, phải cẩn trọng khi tìm mua cá ngựa trên thị trường. Để chắc chắn và an toàn, trước hết hãy nhờ sự giúp đỡ của ngư dân trực tiếp đánh bắt.