Gỡ vướng quyền lợi người lao động

Cuối tháng 2-2024, UBND TP HCM có văn bản đề nghị Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (LĐ-TB-XH) có hướng dẫn, thống nhất giải quyết các vướng mắc liên quan đến việc hưởng trợ cấp thất nghiệp đối với trường hợp người lao động (NLĐ) có thời gian đóng bảo hiểm thất nghiệp (BHTN) trên 144 tháng, tuy nhiên thời gian chưa được giải quyết hưởng trợ cấp thất nghiệp lại không được bảo lưu.

Dẫn các quy định của ngành LĐ-TB-XH về vấn đề này, UBND TP HCM cho biết thành phố gặp phải các vướng mắc khi thực hiện là từ ngày 1-1-2021 đến 15-8-2022, Sở LĐ-TB-XH TP HCM có ghi nhận bảo lưu những tháng chưa giải quyết hưởng trợ cấp thất nghiệp với thời gian đóng trên 144 tháng; từ ngày 16-8-2022 đến nay, Sở LĐ-TB-XH TP HCM không bảo lưu đối với thời gian đóng BHTN còn lại. Vì vậy, UBND TP HCM đề nghị Bộ LĐ-TB-XH quan tâm để thống nhất trong việc giải đáp thắc mắc khi NLĐ hoặc các cơ quan truyền thông đặt ra vấn đề này.

Đây chỉ là một trong nhiều vướng mắc khi thực hiện chế độ chính sách liên quan BHXH cho NLĐ. Một vấn đề khác thu hút sự quan tâm của đông đảo lao động xã hội và các chuyên gia pháp luật trong thời gian qua là các quy định liên quan nhận trợ cấp một lần. Dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) cũng nhiều lần chỉnh sửa và vẫn còn những ý kiến khác nhau trong các phương án đưa ra về điều kiện được nhận trợ cấp một lần, mức hưởng trợ cấp một lần nhằm giải quyết thỏa đáng các vướng mắc giữa nhu cầu đời sống NLĐ, bảo toàn nguồn quỹ và quyền lợi lâu dài của NLĐ.

Bất cập khác là chính sách BHXH thiếu sự chia sẻ theo nghĩa rộng. Hiện nay tính chất chia sẻ rủi ro chỉ thể hiện rõ trong các chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp. Chính sách hưu trí được thiết kế còn nặng về nguyên tắc đóng - hưởng, thiếu chú ý đến nguyên tắc chia sẻ giữa người có mức lương cao và mức lương thấp để thu hẹp khoảng cách về thu nhập giữa các nhóm lao động.

Quy định hiện hành về điều kiện nghỉ hưu còn quá chặt chẽ (thời gian tham gia BHXH ít nhất 20 năm, tuổi đời kể từ ngày 1-1-2021 là đủ 60 tuổi 3 tháng đối với lao động nam và đủ 55 tuổi 4 tháng đối với lao động nữ) dẫn đến số người đang tham gia rời bỏ hệ thống BHXH trước tuổi nghỉ hưu khá lớn. Nhiều nước quy định thời gian tham gia BHXH 10 - 15 năm là đã đủ điều kiện hưởng lương hưu, mặc dù mức lương hưu có thể thấp nhưng vẫn tốt hơn là chuyển sang hưởng trợ cấp tuổi già do ngân sách nhà nước bảo đảm.

Chính sách BHXH cho khu vực phi chính thức mới giới hạn ở 2 chế độ hưu trí và tử tuất, một thời gian dài không có chính sách hỗ trợ của nhà nước. Còn một số đối tượng có nhu cầu và khả năng tham gia BHXH nhưng chưa được luật hóa. Hệ thống BHXH về cơ bản còn thiết kế đơn tầng, sự kết nối giữa chính sách BHXH với các chính sách xã hội khác chưa đồng bộ để thực sự đóng vai trò là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội nên diện bao phủ còn thấp, nhất là khu vực nông nghiệp, nông thôn và khu vực không có quan hệ lao động.

Sửa đổi Luật BHXH và Luật Việc làm phải khắc phục cho được những bất cập, bít các lỗ hổng pháp lý, các khoảng trống quyền lợi người thụ hưởng… để thể hiện tính ưu việt, tiến bộ và bền vững.