Phát triển không gian văn hóa công cộng

So với các thành phố lớn trên cả nước, TP HCM sớm có sự thúc đẩy phát triển không gian văn hóa công cộng (KGVHCC) trong quá trình xây dựng và phát triển đô thị.

Chưa đáp ứng nhu cầu của người dân

Với dân số hơn 10 triệu người, TP HCM bước đầu đã quan tâm đến hệ thống KGVHCC, hình thành những điểm nhấn nhất định trong bức tranh đô thị của thành phố. TP HCM hiện có nhiều loại hình KGVHCC, bao gồm: các quảng trường, công viên, phố đi bộ, khu du lịch... Bên cạnh những điểm sáng, còn nhiều KGVHCC chưa phát huy hết vai trò trong việc nâng cao đời sống tinh thần người dân lẫn đóng góp thiết thực vào sự phát triển nhiều mặt của thành phố.

Không ít KGVHCC bị bỏ quên, lãng phí, chưa được đầu tư khai thác. Có nơi chỉ mới hoạt động sôi nổi vào ban đêm hoặc các dịp lễ, Tết. Chưa kể, những không gian hiện hữu và không gian tiềm năng, nhất là diện tích mặt nước, ven bờ, kênh, rạch…, đang bị lãng phí bởi sự quản lý chưa hiệu quả và áp lực cao từ việc lấn chiếm, gây ô nhiễm môi trường.

Nhiều KGVHCC bị chia cắt bởi các tuyến giao thông huyết mạch khiến nó trở thành ốc đảo lạc lõng; nhiều không gian bị lấn chiếm bởi các loại hình kinh doanh khác làm giảm sự kết nối với cư dân; nhiều nơi do quy hoạch chưa hợp lý nên không mang lại sức sống cần thiết...

Trong quá trình đô thị hóa, nâng cấp chỉnh trang đô thị, dù TP HCM đã có những công trình mới tiêu biểu như phố đi bộ Nguyễn Huệ, kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè, bến Bạch Đằng... nhưng ít nhiều vẫn có một số di sản mang hồn cốt văn hóa bị mất đi như các di sản "trên bến dưới thuyền" khu vực quận 5, di sản công nghiệp hàng hải ở khu Ba Son...

Nói cách khác, KGVHCC ở thành phố vẫn chưa được quy hoạch, quản lý, phát triển đúng tầm, tương xứng với tốc độ đô thị hóa và tầm nhìn chiến lược của thành phố và phát triển KGVHCC đang là thách thức lớn đối với TP HCM khi KGVHCC tại các đô thị bị thu hẹp và biến dạng.

Phố đi bộ Nguyễn Huệ Ảnh: Hoàng Triều

Phát triển không gian văn hóa công cộng hiện đại, giàu bản sắc

Giữ gìn và phát triển KGVHCC là một vấn đề quan trọng vì liên quan trực tiếp đến chất lượng cuộc sống, sức khỏe thể chất và tinh thần của người dân. Hơn thế nữa, KGVHCC còn là yếu tố tạo nên nét độc đáo và bản sắc của một thành phố, là yếu tố kết nối cộng đồng, làm cho người dân gắn bó với thành phố, nơi mình đang sống, học tập và làm việc nhiều hơn.

Vì lẽ đó, TP HCM cần đẩy mạnh phát triển thêm nhiều KGVHCC nhằm nâng cao đời sống xã hội, chất lượng sống cho người dân. Đặc biệt, cần chú ý đến tính liên thông chặt chẽ, hợp lý, phục vụ sự phát triển lâu dài, bền vững, tạo năng lực tăng trưởng và là biểu tượng cho giai đoạn phát triển mới của thành phố đối với việc rà soát tổng thể quy hoạch hệ thống không gian.

Trong đó, công tác xây dựng các KGVHCC mới của thành phố phải xác định tính chất nền tảng là yếu tố ven sông gắn với các lớp văn hóa đặc trưng của vùng Nam Bộ thân thiện, gần gũi, hiện đại, giàu sức sống và bản sắc. Cần có chiến lược xây dựng các quảng trường, phố đi bộ gắn với các trung tâm du lịch, dịch vụ, phù hợp định hướng quy hoạch chung của thành phố. Chú trọng định hướng mô hình đa trung tâm, đa chức năng để giảm lượng người cùng lúc đổ dồn vào trung tâm thành phố mỗi dịp lễ hội.

Đặc biệt, việc hình thành không gian văn hóa Hồ Chí Minh không chỉ là việc quy hoạch và phát triển các công trình văn hóa, các thiết chế văn hóa mà còn là xây dựng các chương trình nghệ thuật mang tính tư tưởng, thẩm mỹ, phong phú, hấp dẫn, đặc sắc gắn với cuộc đời, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Không gian văn hóa Hồ Chí Minh không giới hạn ở những nơi Bác đi qua, dừng chân ở thành phố mà cần được quy hoạch, thiết kế sao cho phù hợp để mọi người khi đến TP HCM sẽ cảm nhận đây là thành phố mang tên Bác.

Cần mở rộng không gian đi bộ, bởi điều này sẽ "kích hoạt" được nhiều mô hình kinh tế, phát huy giá trị văn hóa cũng như bảo vệ tốt hơn những di sản kiến trúc đặc trưng từng khu vực. Trên cơ sở đó, việc sử dụng công trình cũ cho một công năng mới sẽ bảo tồn được các công trình có giá trị di sản để lưu giữ ký ức đô thị; truyền tải những thông điệp mang tính lịch sử, phục vụ công tác giáo dục thông qua việc bảo tồn và chuyển đổi chức năng của một số công trình cũ mang dấu ấn lịch sử. Đối với hệ thống công viên, cần ưu tiên xây dựng thêm các công viên đô thị lớn tại các quận vùng ven, huyện ngoại thành, gắn với các khu đô thị lớn; công viên nhỏ trong các khu dân cư đô thị.

Nhằm hướng đến KGVHCC phát triển bền vững, cần sự chung tay của các doanh nghiệp và mỗi người dân trong việc đầu tư, giữ gìn, chỉnh trang, nâng cấp chất lượng các KGVHCC; tăng cường giáo dục ý thức xã hội, giữ gìn vệ sinh nơi công cộng, văn hóa đô thị cho người dân; khuyến khích xã hội hóa và kêu gọi các tổ chức phi lợi nhuận tham gia quản lý, đầu tư xây dựng các KGVHCC.

Cần nghiên cứu bổ sung các chính sách thu hút đầu tư, phát triển KGVHCC. Ứng dụng các thiết bị kỹ thuật số vào KGVHCC cũng là một điểm nên lưu ý. KGVHCC phải giữ được bản sắc văn hóa, đặc điểm lịch sử, phù hợp với điều kiện địa lý, giao thông của địa phương. Việc thiết kế KGVHCC phải thân thiện, hiện đại và giàu bản sắc. Phải cân nhắc trong xây dựng, thiết kế nhằm tạo không gian gần gũi với người dân.