Trước tâm lý chuộng sâm của người tiêu dùng, các nhà sản xuất, kinh doanh đua nhau “lăng-xê” nhân sâm thành mặt hàng thời thượng.

“Mê hồn trận”... sâm!

Trước đây, nhân sâm đơn thuần chỉ dùng làm thuốc bồi bổ cho người già yếu, sản phụ, bệnh nhân trong giai đoạn hồi phục sức khỏe. Thế nhưng ngày nay, nhờ công nghệ hiện đại, các nhà sản xuất đã tạo ra các dạng cao, lát, viên, nước sâm… với chất lượng, giá cả đủ mức.

Thị trường hiện có hàng trăm chủng loại, hàng ngàn mặt hàng, thật - giả lẫn lộn. Sản phẩm có nguồn gốc từ Hàn Quốc, Mỹ, Trung Quốc, Úc, Nhật Bản, Ấn Độ, Canada…, trong đó sâm Hàn Quốc được ưa chuộng nhất. Sâm có giá từ 200.000 đồng/100g đến 12 triệu đồng/100g chất lượng thì… khó đoán!

Những người bán hàng cho biết sâm được nhân giống và trồng nhiều nơi. Địa điểm trồng rất quan trọng vì nó sẽ tạo ra sản phẩm với hoạt tính khác nhau quyết định đến chất lượng và giá trị. Sâm tươi chỉ có thể bảo quản bảy ngày sau thu hoạch ở điều kiện nhiệt độ thấp (như trong tủ lạnh) nên thường không được nhập phổ biến vào Việt Nam, chủ yếu do những người đi du lịch, công tác ở Hàn Quốc mang về.

Sâm bán phổ biến trên thị trường là các sản phẩm khô đã qua xử lý như hồng sâm, bạch sâm, sâm bột… Nhân sâm tươi Hàn Quốc sáu năm tuổi có giá trị dinh dưỡng tương đối lớn. Vì vậy, người mua thường phải đặt hàng trước hai - ba ngày. Có nơi bán với “mức ưu đãi” 1kg giá 1,65 triệu đồng, lại có chỗ bán 3 triệu đồng, thậm chí nơi khác là 4 triệu đồng.

Nhân sâm Hàn Quốc sáu năm tuổi được một người bán hàng trên đường Hai Bà Trưng (quận 1, TP HCM) giới thiệu tốt cho trí não, nâng cao sức đề kháng, giá 2,3 triệu đồng/củ. Nhân sâm tươi, bốn củ giá 3,9 triệu đồng. Sâm thái lát hoặc nguyên củ sấy khô, tẩm mật ong, loại hộp 300g có giá 1,5 triệu đồng.

Ở khu phố Đông dược đường Hải Thượng Lãn Ông (quận 5), sâm Hàn Quốc (sáu tuổi) được bán như sau: hồng sâm 30g giá khoảng 4,7 triệu đồng, bạch sâm 1,3 triệu đồng, cao sâm gần 10 triệu đồng/3 chai. Nhưng cũng có loại hàng giá “bình dân”: sâm đỏ hộp gỗ 75g giá 100.000 đồng, trà hồng sâm 700.000 đồng, trà nhân sâm linh chi 280.000 đồng, trà bạch sâm 350.000 đồng.

Chủ một cửa hàng bán sâm loại nhiều năm tuổi tại khu vực này khẳng định: Sâm càng cao tuổi giá càng cao. Có cả sâm được giới thiệu gần 100 năm, giá hơn một tỉ đồng/củ.

Tại các cửa hàng Đông dược trên đường Lương Nhữ Học và Triệu Quang Phục (quận 5), đủ loại nhân sâm to bằng ngón chân cái đựng trong bịch to, có mùi ẩm mốc được người bán giới thiệu là sâm Hàn Quốc, 5 năm tuổi, 10 năm tuổi, có mức giá từ 500.000 - 5.000.000 đồng/củ.

Theo nhân viên cửa hàng bán sâm Hàn Quốc trên đường Tân Hương (quận Tân Phú), cây sâm từ lúc trồng cho tới khi thu hoạch mất sáu năm ròng. Củ sâm khi mới đào có màu trắng gọi là bạch sâm hay nhân sâm; trong số hàng ngàn củ mới có vài củ đầy đủ hình dáng đầu, hai tay, hai chân, tập trung nhiều thành phần tốt nhất.

Củ sâm được lột vỏ, hấp chín, phơi nắng tự nhiên và qua quy trình bào chế, tạo nên màu đỏ hồng gọi là hồng sâm. Hồng sâm có bốn loại và thiên sâm là loại cao cấp nhất, dân gian thường gọi là sâm hồi dương giá 25 triệu đồng/hộp.

Mua theo kinh nghiệm - hên-xui!

Một nhà nhập khẩu sâm tiết lộ, sâm bán trên thị trường chủ yếu là trồng theo phương pháp công nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng. Tuy nhiên nhiều người bán vẫn ghi tuổi cao để tăng giá.

Ngoài một số ít nhân sâm xuất xứ từ Hàn Quốc, Mỹ được nhập khẩu chính thức, đa phần còn lại là hàng trôi nổi, người tiêu dùng chỉ mua theo kinh nghiệm hoặc “hên - xui”. Vì lợi nhuận nên không ít người bán đã trộn lẫn sâm chính phẩm và phế phẩm. Có những sản phẩm không rõ nguồn gốc đã bị tách chiết phần lớn hoạt chất.

Bên cạnh đó, hầu hết các chủ cửa hàng khi được hỏi về tuổi sâm Mỹ đều nói: lúc nhập hàng không ai đề cập đến tuổi. Tuy nhiên, sản phẩm vẫn được bán rất chạy. Thậm chí có khách hỏi tuổi, người bán nói không biết, nhưng khách vẫn mua vì… tin.

Tại cửa hàng bán sâm trên đường Cộng Hòa (quận Tân Bình), loại nhân sâm được giới thiệu bán chạy nhất là dạng hộp ni lông, bên trong nén chặt các củ dài, màu đen, giá 1,5 triệu, không hề có nhãn mác. Hũ rượu sâm giá từ 2,5 - 10 triệu đồng, cũng không có giấy chứng nhận. Ba hộp sâm trọng lượng 600g tại một cửa hàng trên đường Triệu Quang Phục (quận 5) có ba mức giá 900.000 đồng, 950.000 đồng, 1,05 triệu đồng, người bán cũng chỉ nói là hàng xách tay từ Trung Quốc.

Tại cửa hàng khác cũng trên con đường này, các hộp sâm trọng lượng 600g giá từ 2,5 -4,2 triệu! Lại có ba hộp sâm với ba màu khác nhau. Hộp đỏ giá 1,3 triệu đồng, hộp vàng giá 1,05 triệu đồng hộp xanh giá 600.000 đồng. Khi tôi hỏi mua đẳng sâm khô, được người bán cho biết, giá 400.000 đồng/kg, mua từ 5kg trở lên còn 350.000 đồng.

Thực tế, phần lớn trọng lượng của sâm là nước. Để có 1kg sâm khô thì tốn ít nhất 5kg sâm tươi. Sản phẩm được bán với giá “bèo” như vậy, chắc chắn giá trị cũng “bèo”, và thực chất đã bị “rút ruột”, chỉ còn xác.

Anh K., nhiều năm kinh doanh mặt hàng này “bật mí” cách "rút ruột" mà dân trong nghề hay làm: “Sâm được cho vào máy quay ly tâm, trích nước, cô đặc bán cho các công ty dược. Củ sâm tuy bị vắt gần như hết sạch nước vẫn không thay đổi hình dạng, chỉ nhẹ và xốp hơn, bán giá nào cũng lãi. Không bán khô thì ngâm vào dung dịch “đặc biệt” là tinh dầu cho nặng ký và có mùi thơm đặc trưng rồi tha hồ “hét” giá”.

Rải rác các chợ Bến Thành (quận 1), Tân Sơn Nhất (quận Gò Vấp), Bà Chiểu (quận Bình Thạnh)… còn có hàng “xách tay” xuất xứ không rõ ràng, bao bì, nhãn hiệu với chữ Hàn, Nhật hoặc Trung Quốc. Người bán giới thiệu đây là sản phẩm chất lượng cao nhưng… trốn thuế nên giá thấp.

Gói trà sâm 3g của Hàn Quốc có giá 6.200 đồng, còn hàng Trung Quốc chưa tới 4.000 đồng/gói nên bán chạy như tôm tươi ở phân khúc thị trường bình dân. Sâm Mỹ giá 50.000 đồng/100g, trong khi hàng Trung Quốc 20.000 - 25.000 đồng/100g, rượu sâm 170.000 đồng/chai, sâm tươi đóng hộp hai củ 100.000 đồng. Người mua không thể phân biệt đâu là sâm "xịn".

Khi mua nhân sâm, chỉ nên tìm mua tại đại lý của chính hãng. Vì khó đánh giá chất lượng sâm bằng mắt thường nên người mua cần chọn sản phẩm có giấy kiểm định, bao bì nhãn hiệu rõ ràng. Nhân sâm thật của Hàn Quốc, củ nhân sâm có màu đỏ sẫm, có đất dính quanh thân, có dấu hoa rụng ở đầu củ, săn chắc, râu dài, rễ bám vào chân chứ không vào thân.

Chú ý là các loại cây như đũa dại, thương lục, sâm đất có hình thù giống nhân sâm nên thường được dùng làm giả. Theo y học, nhân sâm không phải thần dược, đặc biệt, những người có tiền sử cao huyết áp, bệnh cấp tính như cảm sốt, đau bụng tiêu chảy do trúng thực, và trẻ em… không nên dùng sâm. Do vậy, trước khi sử dụng nhân sâm cần được thầy thuốc tư vấn kỹ.